Afazja – co to jest?

Afazja to pojęcie oznaczające zaburzenie, które utrudnia porozumiewanie się. Najprościej mówiąc, osoba z afazją częściowo lub całkowicie traci umiejętność mówienia czy rozumienia języka. Afazja sama w sobie nie jest chorobą, lecz skutkiem uszkodzenia niektórych części mózgu odpowiedzialnych za mowę i jej rozumienie. Typowe jest to, że choć narządy mowy (język, krtań) pracują prawidłowo, to w mózgu pojawia się problem z przetwarzaniem języka. W praktyce osoba dotknięta afazją może mieć problem z nazywaniem rzeczy, układaniem zdań czy rozumieniem nawet prostych poleceń – tak, jakby nagle musiała posługiwać się zupełnie obcym językiem.

Co to jest afazja? Definicja zaburzenia mowy

Jak dochodzi do afazji?

Afazja to zaburzenie nabyte, czyli rozwija się po pewnym zdarzeniu, najczęściej u osoby, która wcześniej nie miała kłopotów z językiem. Najczęściej dochodzi do niej przy uszkodzeniu lewej półkuli mózgu – właśnie tam znajdują się obszary odpowiedzialne za mowę. W wyniku urazu czy choroby pojawiają się kłopoty z mówieniem, rozumieniem, czytaniem, pisaniem, a czasem z prostą matematyką. Afazja dotyczy więc różnych aspektów codziennego funkcjonowania.

Gdy te miejsca lub połączenia między nimi zostaną uszkodzone, pojawiają się różne rodzaje afazji. Szczegóły znajdują się poniżej.

Codzienne życie z afazją

Kiedy pojawia się afazja, chory i jego rodzina stają przed trudnym wyzwaniem. Zwykłe czynności, takie jak rozmowa, czytanie, pisanie czy robienie zakupów, zamieniają się w wyzwanie. Afazji mogą towarzyszyć inne problemy, np. zaburzenia pamięci, uwagi, trudności w orientacji czy kłopoty z precyzyjnymi ruchami. To sprawia, że codzienność osoby z afazją bardzo się zmienia i wymaga wiele wyrozumiałości.

Rodzaje afazji i ich objawy

Afazja wygląda inaczej u różnych ludzi, zależnie od miejsca i rozległości uszkodzenia mózgu. Można ją podzielić na kilka typów:

Afazja ruchowa (Broki)

Tej odmianie afazji najczęściej towarzyszy trudność w mówieniu. Osoba wie, co chce powiedzieć, ale wypowiedzi są krótkie, niepełne, trudne do zrozumienia, a słownictwo ograniczone. Mimo tego rozumienie mowy bywa dość dobre.

Afazja czuciowa (Wernickego)

W tej odmianie główny problem to brak rozumienia języka: chory nie zna znaczenia słów, chociaż może mówić płynnie. Wypowiedzi mają jednak często przypadkowy sens, zmyślone słowa czy zamiany podobnych dźwięków.

Afazja mieszana

To połączenie obu wyżej opisanych typów. Osoba ma zarówno kłopot z mówieniem, jak i rozumieniem mowy. Objawy są poważniejsze, a komunikacja bardzo utrudniona.

Inne typy afazji

• Afazja globalna – ciężka postać, prawie całkowity brak możliwości mówienia i rozumienia.
• Afazja transkorowa – zachowana umiejętność powtarzania słów, trudności w spontanicznym mówieniu.
• Afazja amnestyczna – problem ze znajdowaniem nazw przedmiotów.
• Afazja semantyczna – problem z rozumieniem związków miedzy słowami i sensu zdań.

Częste objawy afazji

• Kłopoty z nazywaniem rzeczy
• Zaburzenia składni, gramatyki
• Problemy z wymawianiem głosek
• Nieumiejętność rozumienia mowy i tekstu
• Powtarzanie tych samych wyrazów, fraz
• Stosowanie nieodpowiednich słów
• Trudność w czytaniu i pisaniu
• Kłopoty z liczeniem

Przyczyny afazji

Afazja pojawia się, gdy elementy mózgu odpowiedzialne za funkcje językowe zostaną uszkodzone. Najczęstsze powody:

• Urazy głowy – powstałe np. w wyniku wypadku
• Udary mózgu – zablokowanie przepływu krwi lub wylew
• Guzy mózgu – nowotwory, nacieki lub inne zmiany
• Zapalenia mózgu i innych struktur
• Choroby zwyrodnieniowe – jak Alzheimer
• Migrena z aurą – czasem afazja jest przejściowa
• Powikłania po infekcjach, np. COVID-19

Różnice pomiędzy afazją u dzieci i dorosłych

U dzieci przyczyną bywa nie tylko uraz czy udar, ale także zmiany zapalne, choroby neurologiczne (np. padaczka), problemy hormonalne czy choroby naczyń. Trzeba rozróżnić afazję (utrata nabytej umiejętności) od opóźnionego rozwoju mowy (brak prawidłowego nabywania języka).

Jak rozpoznać afazję? Diagnostyka

Neurolog i logopeda

Najpierw neurolog bada ogólny stan pacjenta i zleca badania obrazowe: rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową (CT). Pokazują one, gdzie doszło do uszkodzeń w mózgu. Logopeda ocenia umiejętność rozumienia, wypowiadania się, pisania, czytania oraz pamięć i uwagę.

Przykładowe testy diagnostyczne

• Nazywanie przedmiotów
• Powtarzanie słów i zdań
• Pisanie na polecenie
• Czytanie i rozumienie tekstów
• Testy oceniające pamięć i uwagę

Neuropsycholog oceniania również inne zdolności umysłowe, np. umiejętności ruchowe, rozpoznawanie rzeczy, orientację przestrzenną, liczenie.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

• Gwałtowny problem z mówieniem, rozumieniem, pisaniem lub czytaniem
• Trudności narastające stopniowo
• Obecność innych objawów neurologicznych – np. niedowład, ból głowy, osłabienie wzroku

Leczenie i terapia afazji

Leczenie to proces, w którym udział biorą: pacjent, rodzina i kilku specjalistów. Najważniejszym celem jest poprawa lub przywrócenie umiejętności komunikacyjnych i funkcjonowania na co dzień.

Jak wygląda leczenie?

• Terapia neurologopedyczna – ćwiczenia dostosowane do zaburzenia, np. powtarzanie słów i zdań, nazywanie rzeczy
• Terapia zajęciowa – nauka codziennych czynności
• Terapia rysunkiem lub inna, alternatywna komunikacja
• Leczenie farmakologiczne, jeśli przyczyną afazji była np. zakrzepica lub niektóre zakażenia

Rola logopedy w terapii afazji

Logopeda układa indywidualny plan terapii. Ćwiczenia prowadzone są podczas wizyt, ale ważne jest wsparcie i praca w domu pod okiem rodziny. W terapii pomagają obrazki, gry i multimedia.

Czy afazja zawsze mija?

W niektórych przypadkach poprawa następuje szybko – np. gdy przyczyną był obrzęk mózgu, objawy mogą ustąpić samoistnie. Jednak w przypadku większych, trwałych uszkodzeń mózgu powrót do pełnej sprawności jest trudny. Rehabilitacja trwa wtedy długo i nie zawsze przynosi całkowite efekty. Niekiedy stosuje się dodatkowe metody komunikacji, jak obrazki, gesty czy aplikacje elektroniczne.

Jak pomóc osobie z afazją w domu?

• Mów wyraźnie, powoli, używaj krótkich zdań
• Poczekaj spokojnie na odpowiedź
• Zadawaj pytania, na które można odpowiedzieć “tak” lub “nie”
• Pomagaj sobie gestami i obrazkami
• Regularnie ćwicz z osobą z afazją według zaleceń specjalisty
• Nie wykluczaj chorego z rozmów rodzinnych i społecznych
• Okaż cierpliwość i wsparcie emocjonalne

Afazja u dzieci – najważniejsze informacje

Afazja dziecięca i afazja u dorosłych – jakie są różnice?

U dzieci problemy językowe zwykle pojawiają się w czasie, gdy uczą się mówić. Czasem dziecko traci już zdobyte umiejętności nagle po chorobie lub urazie. Mózg dziecka jednak łatwiej nadrabia straty – ma większą zdolność przystosowania się i uczenia. Skuteczność terapii u dzieci bywa więc wyższa niż u dorosłych.

Po czym poznać afazję u dziecka?

• Brak lub bardzo wolny rozwój mowy
• Kłopot ze zrozumieniem prostych poleceń
• Niechęć do powtarzania słów i zabawy naśladowczej
• Brak właściwej odpowiedzi na pytanie

Aby rozpoznać afazję, konieczna jest ocena wielu specjalistów. Trzeba wykluczyć inne powody, np. niedosłuch albo zaburzenia emocjonalne.

Jak wygląda terapia u dzieci?

• Regularne zajęcia z logopedą albo neurologopedą
• Nauka poprzez zabawę i ćwiczenia dostosowane do wieku
• Współpraca i wsparcie rodziców
• Ćwiczenia mające na celu nie tylko mowę, ale też pamięć i uwagę

Kiedy zacząć rehabilitację?

Im szybciej zacznie się terapię po wystąpieniu objawów, tym lepiej. Dzięki plastyczności mózgu dzieci szybciej reagują na ćwiczenia i istnieje większa szansa na powrót do pełnej sprawności.

Często zadawane pytania

Afazja a inne zaburzenia komunikacji – jak odróżnić?

Afazja dotyczy przetwarzania języka (czyli rozumienia i tworzenia komunikatów) i wynika z uszkodzenia mózgu. Inne zaburzenia mowy, np:

Czy afazja może ustąpić sama?

Przy lekkich uszkodzeniach mózgu i ograniczonych objawach poprawa może wystąpić stopniowo, czasem nawet samoistnie, zwłaszcza w pierwszych tygodniach po urazie lub udarze. Jednak poważniejsze przypadki wymagają systematycznej i długotrwałej terapii.

Warto mieć nadzieję i regularnie pracować nad powrotem do umiejętności komunikowania się.