Phishing: Co to jest i jak się chronić?

Czym jest phishing?

Zastanawiasz się, co naprawdę oznacza słowo “phishing”? Mówiąc prosto, jest to jedna z najczęściej stosowanych i najgroźniejszych metod internetowego oszustwa. Polega na tym, że ktoś udaje Twojego znajomego, bank, kuriera, a nawet urzędnika, by zdobyć Twoje prywatne dane. Najważniejszą cechą phishingu jest podszywanie się pod znaną osobę lub instytucję w celu zmanipulowania ofiary, by ta dobrowolnie podała swoje dane lub wykonała czynność na swoją niekorzyść.

Phishing opiera się na tzw. socjotechnice, czyli manipulowaniu ludzkimi emocjami i odruchami. Przestępcy wykorzystują naszą ufność, pośpiech czy strach przed karą, by skłonić nas do błędu. Atak nie polega na łamaniu zaawansowanych zabezpieczeń – jego celem jest człowiek, który często bywa najsłabszym punktem w zabezpieczeniach.

Jak działa phishing?

Phishing jest metodą oszustwa, w której ktoś podszywa się pod inną osobę lub firmę, by zdobyć poufne dane. Mogą to być loginy do kont bankowych, numery kart, hasła, dane osobowe czy informacje z pracy. Złodzieje nie ograniczają się tylko do kradzieży danych – czasem ich celem jest zainstalowanie wirusa lub nakłonienie do wykonania np. przelewu.

Przebieg ataku phishingowego jest zwykle prosty, ale skuteczny. Przestępca wysyła wiele wiadomości (głównie e-maili lub SMS-ów), które wyglądają jak prawdziwe. Najczęściej pojawia się w nich prośba o szybkie działanie – uregulowanie dopłaty, potwierdzenie danych, odbiór przesyłki czy udział w promocji. Dołączają link kierujący nie na prawdziwą stronę, ale na jej podróbkę. Tam nieświadomie zostawiamy swoje dane przestępcom.

Skąd się wzięło słowo phishing?

Wyraz “phishing” pochodzi od angielskiego “fishing”, czyli łowienie ryb. Oszuści “wyciągają sieć”, wysyłając masę fałszywych wiadomości w nadziei, że ktoś się nabierze. Termin ten pojawił się w połowie lat 90. XX wieku, gdy hakerzy chcieli ukraść konta na popularnej wtedy platformie America Online, podszywając się pod administratorów i prosząc użytkowników o hasła.

Pisownia “ph” nawiązuje do wcześniejszego zjawiska “phreakingu” – manipulowania systemami telefonicznymi. Słowo to od początku sugeruje powiązanie z nielegalnymi działaniami.

Jakie dane najczęściej próbują wyłudzić oszuści?

Najważniejszym celem atakujących są dane, które można wykorzystać do przestępstwa. Na pierwszym miejscu są dane finansowe: loginy do banków, numery kart, kody CVC/CVV. Dzięki nim przestępcy mogą wypłacać pieniądze lub brać kredyty na cudze dane.

W cenie są też dane osobowe: imię, nazwisko, adres, PESEL, data urodzenia. Takie informacje pozwalają na kradzież tożsamości czy zakładanie fikcyjnych firm. Często celem są też loginy i hasła do różnych serwisów internetowych, na przykład do portali aukcyjnych czy społecznościowych.

Czemu phishing jest groźny?

Phishing to nie tylko irytujący spam. Taki atak może prowadzić do poważnych strat finansowych, utraty prywatności, a także zniszczenia reputacji. Oszuści potrafią rozsyłać miliony wiadomości dziennie i nawet kilka ofiar przynosi im znaczny zarobek.

Metody phishingowe stają się coraz trudniejsze do wykrycia. Fałszywe wiadomości lub strony mogą być łudząco podobne do oryginałów. Przestępcy chętnie wykorzystują popularne tematy i bieżące wydarzenia, takie jak wybory czy pandemie, żeby uwiarygodnić swoje wiadomości.

Najczęstsze skutki udanych ataków

• Złodziejstwo pieniędzy z konta (gdy złodziej zdobędzie dane bankowe lub kartę)
• Kradzież tożsamości i zakładanie fikcyjnych zobowiązań
• Włamania na inne konta internetowe
• Zainfekowanie komputera szkodliwym oprogramowaniem
• Wykorzystanie przejętego urządzenia do dalszych ataków

Odzyskanie pieniędzy czy reputacji może być długotrwałe i trudne, chociaż banki są zwykle zobowiązane do zwrotu środków przy nieautoryzowanych transakcjach, chyba że klient był wyjątkowo niedbały.

Kto najczęściej pada ofiarą phishingu?

Każdy może paść ofiarą phishingu – niezależnie od wieku, zawodu czy znajomości internetu. Przestępcy rozsyłają swoje pułapki masowo, licząc na mniej uważne osoby lub po prostu przypadek.

Obok masowych ataków istnieją także bardziej skierowane – np. do grup zawodowych lub konkretnych osób. Nie ma znaczenia, kim jesteś – wystarczy chwila nieuwagi. Dlatego warto poznać najczęstsze schematy i sposoby ochrony.

Typy phishingu – najważniejsze rodzaje ataków

Phishing nie zawsze wygląda tak samo. Oszuści stale wymyślają nowe sposoby atakowania, dopasowując je do zmian w zabezpieczeniach i przyzwyczajeniach odbiorców. Poniżej lista najbardziej popularnych rodzajów ataków phishingowych:

Phishing e-mailowy

Najczęstszy typ phishingu. Polega na wysyłaniu wielu e-maili przypominających wiadomości z banku, sklepu, urzędu czy firmy kurierskiej. Zwykle pojawia się pilna prośba i link do fałszywej strony. Oszuści liczą na to, że choćby kilka procent osób da się nabrać.

Spear phishing

To atak na konkretne osoby. Oszuści zazwyczaj znają imię, nazwisko, stanowisko lub inne szczegóły o ofierze, czego dowiadują się z internetu. Taka wiadomość wydaje się całkowicie wiarygodna, bo zawiera znane szczegóły.

Whaling

Tutaj atak skierowany jest do “grubych ryb”, czyli osób na wysokich stanowiskach, na przykład do prezesów czy dyrektorów. Przestępcy bardzo dobrze przygotowują wiadomość, licząc na presję i zaufanie typowe na takim szczeblu.

Smishing i vishing

• Smishing – polega na wysyłaniu SMS-ów, które udają wiadomości od banku, kuriera, itp. Ofiara dostaje sms z linkiem do fałszywej strony.
• Vishing – to phishing przez rozmowę telefoniczną. Oszust dzwoni, udaje pracownika banku lub innej instytucji i nakłania do podania danych lub potwierdzenia transakcji.

Clone phishing

Oszuści wykorzystują prawdziwe wiadomości, np. potwierdzenie operacji z banku czy fakturę firmy. Przestępca podmienia tylko linki lub załączniki i wysyła taką “duplikowaną” wiadomość, by wyglądała całkiem wiarygodnie.

Jak rozpoznać phishing?

Nie zawsze łatwo zauważyć phishing. Jednak istnieją sygnały, na które powinieneś zwracać uwagę. Dobrze jest dokładnie sprawdzać otrzymywane wiadomości – to podstawa bezpieczeństwa.

Cechy typowej wiadomości phishingowej

• Treść wzbudza pośpiech lub strach (np. “Twoje konto zostanie zablokowane!”)
• Błędy ortograficzne, interpunkcyjne lub brak polskich znaków
• Adres e-mail nadawcy wygląda nietypowo (literówki, obce domeny)[email protected]
• Adresy linków są podejrzane, skracane lub różnią się od oryginałuhttps://bankk.eu/login

Przykłady fałszywych wiadomości i stron

• E-mail udający bank, z prośbą o kliknięcie w link i podanie danych
• Wiadomości o przesyłce wymagającej dopłaty lub weryfikacji
• Powiadomienia z portali aukcyjnych o rzekomym zablokowaniu konta
• Wiadomość od “znajomego” z podejrzanym linkiem lub prośbą o BLIK

Bezpieczne korzystanie z poczty elektronicznej: na co patrzeć?

• Sprawdzaj dokładnie adres e-mail nadawcy, nie tylko nazwę
• Nie klikaj w linki z podejrzanych wiadomości
• Nie otwieraj załączników od nieznanych nadawców
• Banki i urzędy nigdy nie proszą o hasła ani numery kart przez e-mail lub SMS
• Szukaj oficjalnych danych kontaktowych na stronach internetowych, a nie w wiadomości

Przykłady ataków phishingowych

Phishing to realne zagrożenie – codziennie miliony osób na świecie mogą paść jego ofiarą. W Polsce oszuści podszywają się m.in. pod banki, firmy kurierskie, operatorów energetycznych czy urzędy. Wykorzystują też popularne serwisy ogłoszeniowe i tematy związane z głośnymi wydarzeniami.

Przykłady ataków w Polsce

• E-maile/SMS-y z informacją o zablokowaniu konta bankowego i prośbą o potwierdzenie danych
• Fałszywe faktury od dostawców prądu/gazu/telefonii
• Wiadomości wykorzystujące temat pandemii, np. o zapisach na szczepienia
• Fałszywe ogłoszenia na portalach e-commerce

Statystyki phishingu w ostatnich latach

Liczba ataków cały czas rośnie i zwykle dotyczy tylko tych zgłoszonych przypadków. W rzeczywistości przypadków phishingu jest z pewnością więcej.

Jak chronić się przed phishingiem?

Skuteczna ochrona to połączenie ostrożności z dobrymi nawykami i narzędziami. Nikt nie jest całkowicie bezpieczny, ale przestrzeganie kilku podstawowych zasad znacznie zmniejsza ryzyko.

Podstawowe zasady bezpieczeństwa

• Zawsze sprawdzaj nadawcę i jego adres e-mail lub numer telefonu
• W razie wątpliwości kontaktuj się z firmą/oficjalną infolinią przez własnoręcznie wpisany adres strony lub numer
• Nie klikaj w linki i nie otwieraj dziwnych załączników
• Sprawdzaj adres strony – powinien zaczynać się od https:// i mieć symbol kłódki
• Unikaj skróconych linków i adresów z błędami lub niestandardowymi domenami

Silne hasła i uwierzytelnianie dwuskładnikowe

Używaj różnych, długich i trudnych do zgadnięcia haseł do każdego konta. Najlepiej, jeśli hasło ma 12-16 znaków i zawiera małe i wielkie litery, liczby oraz znaki specjalne. Nie używaj jednego hasła do wielu usług – jeśli wycieknie jedno, przestępcy nie zdobędą automatycznie dostępu do wszystkich Twoich kont.

Włącz dwuskładnikowe potwierdzanie logowania (np. kod SMS, potwierdzenie w aplikacji) tam, gdzie to możliwe. To utrudnia oszustowi dostęp nawet po zdobyciu Twojego hasła.

Edukacja to podstawa bezpieczeństwa

Phishing opiera się na oszukiwaniu ludzi, dlatego wiedza o jego metodach jest najważniejszą obroną. Czytaj ostrzeżenia na stronach banków, urzędów, CERT Polska czy innych źródeł o bezpieczeństwie w sieci.

Rozmawiaj o zagrożeniach z rodziną, zwłaszcza ze starszymi osobami. W pracy ważne są regularne szkolenia z cyberbezpieczeństwa. Warto też ćwiczyć rozpoznawanie takich ataków przez testowe wiadomości phishingowe.

Zabezpieczenia techniczne

• Korzystaj z aktualnego programu antywirusowego z ochroną przed phishingiem
• Regularnie aktualizuj system operacyjny, przeglądarkę i wszystkie programy
• Włącz zaporę sieciową (firewall)
• Korzystaj z filtrów antyspamowych w poczcie

Co robić, gdy padniesz ofiarą phishingu?

Nawet uważna osoba może dać się oszukać. Najważniejsze jest szybkie i spokojne działanie. Im szybciej zareagujesz, tym mniejsze mogą być straty.

Jak postępować po ataku phishingowym?

1. Jeśli podałeś dane do konta lub karty bankowej, natychmiast zadzwoń do swojego banku przez oficjalny numer z ich strony lub karty i zgłoś sprawę.
2. Zmodyfikuj hasła do wszystkich ważnych kont (bank, e-mail, media społecznościowe), które mogły być zagrożone. Włącz wszędzie gdzie to możliwe dwuskładnikowe potwierdzanie logowania.

Jak zgłosić phishing?

• Zgłoś podejrzaną wiadomość w CERT Polska przez formularz na incydent.cert.pl.
• Jeśli straciłeś pieniądze, zgłoś sprawę policji lub prokuraturze, podając jak najwięcej szczegółów (wiadomości, zrzuty ekranu, numery transakcji).

Jakie dane podać przy zgłoszeniu?

• Dokładna treść podejrzanej wiadomości (e-mail, SMS)
• Zrzuty ekranu fałszywych stron lub wiadomości
• Potwierdzenia przelewów (jeśli się odbyły)
• Informacje, na jakiej stronie i kiedy wpisałeś dane
• Szczegóły o utraconych danych lub pieniądzach

W polskim prawie phishing jest uznawany za oszustwo lub kradzież tożsamości. Zgłoszenie tego na policję może pomóc w dochodzeniu swoich praw.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Temat phishingu nadal wywołuje wiele pytań. Poniżej odpowiadamy na te, które pojawiają się najczęściej.

Jeśli masz choć trochę wątpliwości co do otrzymanej wiadomości lub strony – sprawdź to u źródła i nie przekazuj żadnych danych, zanim nie będziesz pewny, z kim masz do czynienia.

Czy phishing to tylko e-maile?

Nie. Poza e-mailami, oszuści korzystają z SMS-ów (smishing), połączeń telefonicznych (vishing), komunikatorów (np. Messenger, WhatsApp) czy wiadomości na portalach społecznościowych. Mogą tworzyć fałszywe profile albo przejmować cudze konta, by uwiarygodnić swoje żądania.

Na phishing można też się natknąć wchodząc na fałszywe strony internetowe – czasem nawet po wpisaniu poprawnego adresu, np. przez infekcję komputera lub sieci. Dlatego ostrożność jest zawsze wskazana.

Co zrobić, gdy dostanę podejrzaną wiadomość?

• Nie klikaj w linki ani nie otwieraj załączników
• Nie odpowiadaj na podejrzane wiadomości i nie podawaj swoich danych
• Skontaktuj się z firmą/instytucją przez oficjalny numer lub stronę, by potwierdzić wiadomość
• Zgłoś podejrzane wiadomości do CERT Polska lub w swojej firmie do działu IT

Czym się różni phishing od innych oszustw?

Phishing to oszustwo bazujące głównie na podszywaniu się pod zaufane osoby lub instytucje i wyłudzaniu informacji za pomocą manipulacji. To nie jest typowy atak hakerski na zabezpieczenia techniczne – tu ofiara sama podaje dane, myśląc, że rozmawia z prawdziwą firmą/znajomym.

Inne oszustwa mogą polegać np. na zainfekowaniu komputera lub wyłudzeniu okupu za zaszyfrowane pliki (ransomware) lub na sprzedaży nieistniejących przedmiotów. W phishingu najważniejsza jest socjotechnika – przestępca wykorzystuje fakt, że ludzi da się oszukać łatwiej niż komputer.