Kiedy słyszymy o największej pustyni na świecie, większość osób myśli o ogromnych, gorących piaskach Sahary. Odpowiedź na to pytanie może jednak zdziwić. Największą pustynią na naszej planecie jest… Antarktyda. Chociaż kojarzona jest z zimnem i lodem, Antarktyda pasuje do naukowej definicji pustyni i ma powierzchnię większą niż wszystkie inne pustynie. W tym artykule wyjaśniamy, co oznacza pojęcie “pustynia”, dlaczego właśnie Antarktyda i Arktyka zajmują pierwsze miejsca na świecie, a także opowiemy o innych znanych pustyniach.
Co to jest pustynia? Definicja i główne cechy
Zanim przejdziemy do opisu największych pustyń, warto wiedzieć, czym dokładnie jest pustynia. W potocznym rozumieniu pustynia to miejsce gorące, pełne piasku i pozbawione życia. Jednak w nauce najważniejszym kryterium jest ilość opadów.
Pustynie to tereny, gdzie występują bardzo małe opady. Bez względu na to, czy jest to gorące miejsce w pobliżu równika czy zimny obszar przy biegunie, kluczowe jest niedobór wody. Rośliny i zwierzęta, które tutaj żyją, muszą wyjątkowo dobrze radzić sobie z brakiem wilgoci i trudnymi warunkami.
Jak rozpoznać pustynię?
Za pustynię uznajemy obszar, na którym średni roczny opad wynosi mniej niż 250 mm. Dla porównania, w wielu rejonach świata liczby te mierzy się w tysiącach milimetrów rocznie.
Kolejną ważną cechą pustyń jest to, że parowanie przewyższa ilość otrzymywanej wody. Nawet jeśli pojawi się deszcz, woda szybko znika z powierzchni przez wysokie temperatury lub wiatr. Przez to gleba jest bardzo sucha, a życie – jeśli występuje – musi stosować specjalne metody, by przetrwać w takich warunkach.
Jakie są rodzaje pustyń?
Pustynie różnią się od siebie temperaturą i typem podłoża. Wyróżniamy:
- Pustynie gorące – bardzo wysoka temperatura, duże różnice temperatur między nocą a dniem. Przykład: Sahara.
- Pustynie chłodne – dużo niższe temperatury, opady zwykle w formie śniegu. Przykład: Gobi.
- Pustynie polarne – przez cały rok panuje tu mróz, a opady to niemal wyłącznie śnieg. Przykłady: Antarktyda i Arktyka.
Poza tym pustynie dzielimy na:
- piaszczyste (ergi)
- kamieniste (hamady)
- żwirowe (seriry)
Największe pustynie na poszczególnych kontynentach
Prawie każdy kontynent ma swoją własną pustynię. Różnią się one klimatem, powierzchnią, ukształtowaniem terenu i mieszkańcami. Poniżej opis największych pustyń poza regionami polarnymi, które opisujemy w dalszej części.
Pustynie Afryki
Największa pustynia gorąca na świecie to Sahara, która zajmuje północną część Afryki od Atlantyku po Morze Czerwone, jej powierzchnia to około 9,2 mln km².
Na południu Afryki leży Kalahari, mniejsza od Sahary, ale bardzo charakterystyczna – słynie z czerwonych piasków i oryginalnych gatunków zwierząt i roślin.
Największe pustynie Azji
Azja ma kilka znanych pustyń:
- Gobi – w Chinach i Mongolii, pustynia chłodna i skalista.
- Pustynia Arabska – na Półwyspie Arabskim, głównie obszary piaszczyste i kamieniste.
- Takla Makan – w Chinach.
- Kyzyłkum – w Azji Centralnej.
Pustynie obu Ameryk
- Ameryka Północna: największa to Chihuahua (USA i Meksyk). Poza nią są też Mojave oraz Sonora.
- Ameryka Południowa: największa to Patagońska, leżąca w Argentynie i Chile. Atakama w Chile jest jedną z najsuchszych pustyń świata.
Pustynie Australii
- Wielka Pustynia Wiktorii – największa w Australii, pustynia piaszczysta.
- Pustynia Gibsona
- Pustynia Simpsona
Australijskie pustynie są domem dla wielu unikalnych roślin i zwierząt, które przystosowały się do życia w suchym klimacie.
Pustynie polarne
Pustynie polarne to ogromne, zimne tereny, gdzie przez cały rok panuje mróz, a opady są bardzo niskie i w postaci śniegu. Do tej grupy należą Antarktyda i Arktyka – największe pustynie na świecie.
Lista największych pustyń świata
Poniżej znajduje się tabela z dziesięcioma największymi pustyniami na świecie:
| Miejsce | Nazwa pustyni | Powierzchnia (km²) | Typ | Położenie |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Antarktyda | 14 200 000 | polarna | Antarktyda |
| 2 | Arktyka | 13 900 000 | polarna | wokół bieguna północnego |
| 3 | Sahara | 9 200 000 | gorąca | Africa Północna |
| 4 | Pustynia Arabska | 2 300 000 | gorąca | Półwysep Arabski |
| 5 | Gobi | 1 300 000 | chłodna | Mongolia, Chiny |
| 6 | Pustynia Patagońska | 673 000 | chłodna | Argentyna, Chile |
| 7 | Wielka Pustynia Wiktorii | 647 000 | gorąca | Australia |
| 8 | Kalahari | 900 000 | gorąca/półpustynna | Botswana, Namibia, RPA |
| 9 | Thar | 200 000 | gorąca | Indie, Pakistan |
| 10 | Chihuahua | 501 000 | gorąca | USA, Meksyk |
Porównanie pustyń: powierzchnia, klimat, środowisko
Największe pustynie różnią się od siebie. Wszystkie mają mało wody, ale pod względem temperatury, rodzaju podłoża i obecności życia, ich warunki są bardzo różnorodne.
Różnice między pustyniami polarnymi a gorącymi
- Pustynie gorące: bardzo wysokie temperatury, duże wahania temperatur dzień-noc, deszcze rzadko (zwykle woda szybko paruje), na przykład Sahara czy Arabska.
- Pustynie polarne: przez cały rok bardzo niskie temperatury, prawie nie występują deszcze (zazwyczaj śnieg), trudno dostępna woda w stanie ciekłym. Przykłady to Antarktyda i Arktyka.
Pustynie piaszczyste vs. skaliste
- Piaszczyste (ergi) – dominują ruchome wydmy, trudne warunki do osiedlania się roślin i zwierząt.
- Skaliste (hamady), żwirowe (seriry) – więcej kamieni i skał, rośliny często rosną w szczelinach, gdzie gromadzi się woda po opadach.
Życie na największych pustyniach
Pustynie mogą wydawać się puste, ale są domem dla wielu roślin, zwierząt i nawet ludzi. Życie przystosowało się tutaj do braku wody, wysokich i niskich temperatur oraz ograniczonego pożywienia.
Adaptacje roślin i zwierząt
- Rośliny pustynne przechowują wodę, mają głębokie korzenie lub bardzo krótki cykl życia (np. zakwitają po deszczu).
- Kaktusy i sukulenty magazynują wodę wewnątrz swoich łodyg i liści.
- Zwierzeta często prowadzą nocny tryb życia lub mają minimalne straty wody (np. wydalanie bardzo zagęszczonego moczu).
- Pustynie chłodne: zwierzęta takie jak niedźwiedzie polarne czy pingwiny mają grube warstwy tłuszczu i futro dla ochrony przed zimnem.
Ludzie na pustyniach
Także ludzie żyją na pustyniach. Nomadzi, jak Tuaregowie na Saharze, przemieszczają się ze stadami zwierząt w poszukiwaniu wody i pastwisk. W niektórych miejscach, tam gdzie są oazy, prowadzi się uprawy, np. palm daktylowych. W Indiach, na pustyni Thar, mieszczą się nawet osiedla rolników i pasterzy.
Ciekawostki o największych pustyniach
- Atakama w Ameryce Południowej uznawana jest za najsuchsze miejsce na ziemi. Antarktyda także ma bardzo małe opady.
- Najzimniejsza pustynia to Antarktyda. Rekordowe temperatury sięgają tam poniżej -90°C.
- Sahara nie jest głównie piaszczysta – około 70% jej powierzchni to obszary kamieniste (hamady).
- Na pustyniach gorących różnica temperatur między dniem a nocą może przekraczać 50°C.
Podsumowanie
Największe pustynie na świecie są bardzo zróżnicowane – od lodowej Antarktydy po rozgrzaną Saharę. Wszystkie te miejsca mają mało opadów, ale różnią się stopniem suchości, temperaturą i obecnością życia. Pomimo trudnych warunków, pustynie są domem dla niezwykłych roślin, zwierząt i ludzi. Poznając pustynie, łatwiej docenić ich znaczenie na Ziemi i ogromny wpływ na klimat oraz środowisko.
