Bąk a trzmiel

Chociaż w codziennych rozmowach wielu ludzi używa nazw “bąk” i “trzmiel” zamiennie, są to dwa zupełnie inne owady. Należą do różnych rodzin i pełnią różne funkcje w przyrodzie. Warto dokładniej im się przyjrzeć, aby łatwiej je rozpoznać i zrozumieć ich znaczenie dla ludzi oraz środowiska.

Gdy poznamy najważniejsze cechy bąka i trzmiela, łatwo je od siebie odróżnimy. Jeden z tych owadów zapyla rośliny i jest bezpieczny, drugi natomiast może być uciążliwy, bo żywi się krwią. W tym artykule dowiesz się, czym dokładnie różnią się bąk i trzmiel oraz dlaczego jest to ważne.

Bąk a trzmiel – co to za owady?

Zanim opiszemy szczegółowe różnice, wyjaśnijmy, czym są oba te owady. Ludzie często je mylą, ale należą do zupełnie innych grup. To podstawowa wiadomość, która pomoże zrozumieć ich sposób życia i znaczenie w naturze.

Najłatwiej zacząć od klasyfikacji. Trzmiele są bliskimi krewnymi pszczół miodnych, bąki natomiast są spokrewnione z muchami. Ten podział wpływa na ich wygląd, zachowanie i sposób życia.

Bąk – wygląd, cechy, występowanie

Kiedy mówi się o bąku, który przeszkadza latem, chodzi najczęściej o bąka bydlęcego (Tabanus bovinus) lub inne owady z rodziny bąkowatych (Tabanidae), z rzędu muchówek (Diptera). Są większe i masywniejsze od zwykłych much.

Bąkowate mają duże, często kolorowe oczy i przezroczyste skrzydła podobne do tych, jakie mają muchy. To głównie samice bąków kłują ludzi lub zwierzęta i piją krew, co jest nieprzyjemne i czasem bolesne. Samce natomiast żywią się nektarem z kwiatów i nikomu nie szkodzą.

Trzmiel – opis i sposób życia

Trzmiel (Bombus) należy do rodziny pszczołowatych (Apidae). To owady społeczne, które tworzą kolonie, zwykle mniejsze od rodzin pszczelich (kilkadziesiąt do kilkuset osobników). Cały cykl życia trzmiela trwa jeden rok.

Trzmiele są duże (do 30 mm długości), krępe i pokryte gęstymi włoskami. Najczęściej mają czarne ciało z żółtymi lub pomarańczowymi pasami, choć niektóre gatunki mogą mieć inne kolory. Mają dwie pary przezroczystych skrzydeł. Samice (królowa i robotnice) mają żądło, samce nie. Na ostatnich nogach samice mają koszyczki, do których zbierają pyłek.

Pochodzenie nazw: bąk i trzmiel

Nazwa “trzmiel” pochodzi prawdopodobnie od dźwięku, jaki wydaje ten owad podczas lotu – głośnego, niskiego brzęczenia. Stąd czasownik “trzmielić”.

Słowo “bąk” (w kontekście muchówki) może odnosić się do bolesnego obrzęku (“bąbel”), który pojawia się po ukłuciu przez samicę. Warto zaznaczyć, że słowo “bąk” w języku polskim oznacza też inne zwierzęta, np. chrząszcza lub gatunek ptaka, ale w tym artykule mówimy o owadzie z rodziny bąkowatych.

Czym różnią się bąk i trzmiel?

Skoro poznaliśmy oba owady, przyjrzyjmy się ich różnicom. Są one widoczne zarówno w wyglądzie, jak i w zachowaniu oraz roli w środowisku.

Wiedza na temat tych różnic jest ważna nie tylko dla ciekawych świata. Może pomóc nam spokojniej podchodzić do niegroźnych trzmieli i być bardziej ostrożnym wobec bąków.

Wygląd bąka i trzmiela – jak je rozpoznać?

Zachowanie i tryb życia

• Trzmiel: Żyje w społeczności pod ziemią lub w trawie/mchu, spokojny, żądli tylko gdy się broni, samce nie mają żądła.
• Bąk: Samice szukają krwi zwierząt lub ludzi, są natarczywe i mogą celowo podążać za żywicielem, ukłucie bóleśnie, samce spokojne – jedzą nektar.

Różnice w środowisku

• Trzmiele: Ważne zapylacze kwiatów, zarówno dzikich, jak i uprawnych. Dzięki długiemu języczkowi mogą zapylać kwiaty niedostępne dla pszczół. Bez nich wiele roślin nie dałoby owoców.
• Bąki: Jako dorosłe pełnią głównie rolę pokarmu dla innych zwierząt. Samice mogą przenosić choroby z krwią. W zapylaniu grają niewielką rolę (tylko samce). Larwy bąków drapieżne, żyją w wilgotnych miejscach.

Gatunki bąków i trzmieli w Polsce

W Polsce występuje wiele gatunków zarówno bąków, jak i trzmieli. Znajomość najpopularniejszych z nich pomaga je odróżniać w terenie.

Najczęstsze trzmiele w Polsce

• Trzmiel ziemny (Bombus terrestris)
• Trzmiel gajowy (Bombus lucorum)
• Trzmiel kamiennik (Bombus lapidarius)
• Trzmiel ogrodowy (Bombus hortorum)

W Polsce jest ich około 29 gatunków. Trzmielce (dawniej osobny rodzaj, obecnie Bombus, podrodzaj Psithyrus) to pasożyty trzmieli – nie budują własnych gniazd, ich samice składają jaja w gniazdach innych trzmieli.

Najczęstsze bąki

• Bąk bydlęcy (Tabanus bovinus)
• Bąk złotook (Chrysops relictus)
• Ślepak (Haematopota pluvialis)

Bąki najczęściej widuje się latem koło wody, na łąkach, pastwiskach lub wśród zwierząt gospodarskich. Aktywne są zwłaszcza w ciepłe i wilgotne dni.

Znaczenie bąka i trzmiela w przyrodzie

Trzmiele pomagają człowiekowi i środowisku, ponieważ zapylają wiele roślin. Bąki raczej przeszkadzają ludziom, ale także mają swoje miejsce w ekosystemie.

Dlaczego trzmiele są ważne?

• Zapylają wiele upraw i dzikich roślin.
• Potrafią zapylać kwiaty, które są za głębokie dla pszczół miodnych (np. borówki, pomidory).
• Mogą pracować już w chłodniejsze dni, gdy inne owady są jeszcze nieaktywne – to ważne na wiosnę i jesienią.
• Są wykorzystywane w szklarniach do zapylania roślin użytkowych.

Bąki – pożyteczne czy nie?

• Samice bywają uciążliwe przez to, że mogą boleśnie kłuć i przenosić choroby.
• Larwy bąków są drapieżne wobec innych bezkręgowców i żyją w wilgotnych środowiskach.
• Dorosłe bąki są pokarmem dla ptaków i innych drapieżników.
• Ogólnie bąki mają mniejsze znaczenie dla człowieka niż trzmiele.

Czy bąk i trzmiel są niebezpieczne?

Wiele osób pyta, czy te owady mogą zrobić krzywdę. To zależy od gatunku oraz indywidualnej reakcji organizmu, ale w większości przypadków nie są groźne, jeśli ich nie sprowokujemy.

Najlepiej zostawić je w spokoju i nie próbować ich łapać lub dotykać.

Czy trzmiel może żądlić? Jak wygląda ukłucie?

• Tak, ale tylko samice (robotnice i matki).
• Samce nie żądlą.
• Żądło trzmiela nie zostaje w skórze, może użyć go kilka razy.
• Ukłucie zwykle jest bolesne, ale lżejsze niż od pszczoły.
• Może wystąpić obrzęk, zaczerwienienie i swędzenie. U osób uczulonych reakcja może być poważna, nawet zagrażająca życiu.

Czy bąk może ugryźć?

• Samice bąków kłują, bo muszą pobrać krew na rozwój jaj.
• Kłucie jest bolesne, pojawia się obrzęk i swędzenie.
• Mogą przenosić choroby.

Co robić po ukąszeniu trzmiela lub bąka?

• Ochłodzić miejsce użądlenia (lód, zimny okład).
• Można nałożyć krem łagodzący lub plaster na ukąszenia.
• Gdy pojawi się ogólna reakcja ciała (duszność, opuchlizna twarzy), trzeba jak najszybciej wezwać pomoc medyczną.

Najczęstsze pytania i ciekawostki dotyczące bąków i trzmieli

Wokół tych owadów krąży wiele mitów. Sprawdź, o co ludzie pytają najczęściej:

Jak poznać trzmiela wśród innych owadów?

• Jest duży, mocno owłosiony, krępy.
• Ma czarno-żółte pasy (czasem pomarańczowe), nie ma wyraźnej “talii” jak osa.
• Lata wolno, brzęczy głośno i nisko.

Bąka rozpoznasz po smuklejszym ciele, większych oczach i przezroczystych skrzydłach. Są też muchówki, które udają trzmiele, ale mają tylko jedną parę skrzydeł i są zupełnie niegroźne.

Dlaczego trzmieli jest coraz mniej?

• Zanikają z powodu używania pestycydów, które zaburzają ich orientację.
• Giną przez wycinanie łąk i wypalanie traw – niszczą się ich gniazda.
• Monokultury upraw (mało różnych kwiatów) utrudniają im życie i zabierają pokarm.

Z 29 gatunków trzmieli w Polsce aż 19 jest zagrożonych wyginięciem.

Podsumowanie

Choć bąk i trzmiel często są ze sobą myleni, różnią się prawie wszystkim – wyglądem, zachowaniem i rolą w naturze. Trzmiele to przyjaciele roślin i ludzi, bo zapylają wiele kwiatów i są potrzebne do produkcji żywności. Ich liczba cały czas maleje, dlatego warto sadzić kwiaty, nie używać chemii w ogrodzie i dbać o różnorodność przyrody.

Bąki bywają uciążliwe, głównie przez samice ssące krew u zwierząt i ludzi. Trzeba uważać w ich obecności, zwłaszcza przy wodzie i pastwiskach. Pamiętaj, że każdy gatunek nawet, jeśli bywa problematyczny, jest częścią większego środowiska i ma swoją funkcję w przyrodzie.