Kiedy zastanawiamy się, które drzewo jest najstarsze na świecie, najczęściej wyobrażamy sobie wielki, imponujący pień pamiętający setki pokoleń. Jednak sprawa nie jest taka prosta, bo wszystko zależy od tego, jak rozumiemy pojęcie “drzewo”. Czy myślimy o pojedynczym pniu, czy gromadzie genetycznie połączonych pędów, które rosną przez wiele tysięcy lat w formie koloni? W przypadku tej drugiej definicji najstarszy jest świerk “Old Tjikko” ze Szwecji – jego korzenie mają około 9565 lat. Ta historia pokazuje, jak rośliny potrafią przystosować się do różnych warunków i przetrwać przez długie okresy czasu.
Co to znaczy “najstarsze drzewo na świecie”?
Wyrażenie “najstarsze drzewo na świecie” może odnosić się do różnych przypadków, zależnie od tego, co uznamy za drzewo. Jeśli chodzi o pojedynczy pień, jego wiek poznajemy licząc słoje. Tego typu rekordzistami są zwykle sosny długowieczne. Jednak są też drzewa, które istnieją jako kolonie – ich pędy są połączone jednym systemem korzeniowym i mają ten sam materiał genetyczny. Takie organizmy, jak świerk “Old Tjikko” albo topolowa kolonia “Pando”, podważają naszą tradycyjną definicję drzewa i zmuszają do zastanowienia się, jak liczyć ich wiek.
Ważna jest różnica pomiędzy pojedynczym pniem a klonalnym organizmem. Pojedyncze drzewo wyrasta z nasionka i jego wiek liczony jest od wykiełkowania. Kolonie, jak Pando, są zbiorem wielu pędów, połączonych wspólnymi korzeniami. Same pędy żyją krócej, ale korzenie mogą przetrwać tysiące lat i wytwarzać nowe pędy. To wiek korzeni decyduje o wieku takiego drzewa, a więc często jest on większy niż w przypadku pojedynczego pnia.
Jak ustala się wiek drzewa?
Najpopularniejsza metoda to dendrochronologia, czyli liczenie słojów przyrostu. Każdy rok to nowy pierścień w pniu, co pozwala ustalić, ile drzewo ma lat. Słoje mówią też coś o dawnym klimacie. Gdy nie chcemy ścinać drzewa, używamy wiertła Presslera, by pobrać próbkę środka pnia.
Czasem drzewo w środku gnije i nie da się policzyć słojów. Wtedy naukowcy sięgają po datowanie węglem C-14, które pozwala ustalić wiek na podstawie izotopu węgla w starych częściach drzewa, najczęściej w korzeniu. Tak właśnie obliczono wiek systemu korzeniowego świerka “Old Tjikko”.
Dlaczego najstarsze drzewa są tak ważne?
Najstarsze drzewa świata to coś więcej niż “rekordy przyrody”. Przetrwały setki zmian klimatu, katastrofy naturalne i wpływ człowieka. To dowód na to, jak rośliny radzą sobie z trudnymi warunkami i jak potrafią się przystosować. Są one także niezwykle cenne do badań naukowych o historii Ziemi, klimacie i rozwoju roślin.
Poza tym, dla ludzi te drzewa mają wielkie znaczenie kulturowe. Związane są z legendami i religią. Bardzo często są też inspiracją dla sztuki czy filozofii. Chroniąc je, dbamy nie tylko o środowisko, ale też o naszą historię i dziedzictwo.
Rekordziści – najstarsze drzewa świata
Lista najstarszych drzew na świecie ciągle się zmienia, bo naukowcy odkrywają nowe okazy. Dziś, jeśli mówimy o systemie korzeniowym (formie klonowej), najstarszy jest świerk “Old Tjikko”. Wśród pojedynczych pni za rekordzistę uważa się sosnę “Methuselah”. Warto też wspomnieć o innych bardzo wiekowych drzewach, które pokazują, jak rośliny mogą być długożywotne.
Ostatnio mówi się też o ficroi cyprysowatej z Chile jako o potencjalnym nowym rekordziście. Jej wiek nie jest jeszcze ostatecznie potwierdzony, bo precyzyjne datowanie takich drzew nie jest proste.
| Nazwa drzewa | Wiek (lat) | Lokalizacja | Typ |
|---|---|---|---|
| Old Tjikko | 9565 | Szwecja | Klonalny system korzeniowy |
| Methuselah | 4856 | Kalifornia, USA | Pojedynczy pień |
| Alerce Milenario | ~5000* | Chile | Pojedynczy pień |
| Abarkuh | 4000+ | Iran | Pojedynczy pień |
| Pando | 14000 | Utah, USA | Kolonia klonalna |
*Szacunkowy, trwają badania
Methuselah – sosna długowieczna
Sosna długowieczna, zwana “Methuselah”, to obecnie najstarsze znane pojedyncze drzewo. Rośnie w górach Kalifornii, w lesie Inyo, i ma ponad 4855 lat. Wyrosło mniej więcej wtedy, gdy Egipcjanie budowali piramidy.
- Lokalizacja sosny jest ukryta, by uchronić ją przed zniszczeniem.
- Drzewo oraz inne wiekowe sosny tworzą specjalny rezerwat znany jako “Ancient Bristlecone Pine Forest”.
- Dzięki skręconemu pniowi i twardemu drewnu drzewa te są odporne na szkodniki i choroby.
- Methuselah stała się najstarszym znanym drzewem po ścięciu starszego okazu – “Prometeusza”.
Old Tjikko – świerk z epoki lodowcowej
“Old Tjikko” to świerk rosnący w Dalarna w Szwecji. Jego obecny pień ma tylko kilkaset lat, ale korzenie liczą sobie aż 9565 lat. Naukowcy z Umeå odkryli i zbadali drzewo w 2008 roku, a wiek korzeni ustalono metodą radiowęglową.
Przez większość życia Old Tjikko wyglądał jak niski krzew. Dopiero ostatnio wyrósł na drzewo dzięki cieplejszemu klimatowi. W 2023 roku śnieg i wiatr uszkodziły jego wierzchołek, ale korzeń jest zdrowy, więc organizm może rosnąć dalej.
Alerce Milenario – ficroja z Chile
W Chile w Parku Narodowym Alerce Costero rośnie ficroja cyprysowata, znana jako “Alerce Milenario” lub “Wielki Dziadek”. Badania sugerują, że drzewo może mieć ponad 5000 lat, choć nie ma jeszcze dokładnych danych, gdyż pobranie rdzenia z takiego drzewa jest trudne. Jeśli się to potwierdzi, “Alerce Milenario” stanie się najstarszym pojedynczym drzewem na świecie.
Cyprys z Abarkuh
W irańskim mieście Abarkuh rośnie cyprys, którego wiek ocenia się na ponad 4000 lat. Jest to najstarsze drzewo Azji. Drzewo mierzy około 25 metrów wysokości i 18 metrów w obwodzie, wpisując się w kulturę i historię Iranu.
- Jest to narodowy symbol dla Iranu.
- Zgodnie z legendą, zasadził go Zaratusztra.
- Drzewo znajduje się pod ścisłą ochroną.
Kolonia Pando – genetyczny rekordzista
Kolonia Pando w stanie Utah (USA) to największy i najstarszy znany organizm roślinny na świecie – to tysiące osik połączonych jednym systemem korzeniowym. Cały organizm ma około 14 tysięcy lat, pokrywa 43 hektary i waży 6000 ton. Pędy żyją po około 100-130 lat, a korzeń wypuszcza nowe, zastępując stare części. Pando jest narażone na wiele zagrożeń, więc wymaga odpowiedniej ochrony.
Najstarsze drzewa świata z różnych kontynentów
Długowieczne drzewa rosną nie tylko w jednym regionie świata. Mimo że największe rekordy znajdziemy w Ameryce Północnej czy Europie, inne części globu także mają swoje wiekowe okazy.
| Kontynent | Przykładowe gatunki | Wiek (lat) |
|---|---|---|
| Europa | Cis z Llangernyw, Walia | 4000-5000 |
| Ameryka Północna | Sosna “Methuselah” (Kalifornia) | 4856 |
| Azja | Cyprys Abarkuh (Iran) | 4000+ |
| Australia | Buk antarktyczny | 2000 |
Najstarsze drzewa Europy
W Europie najdłużej żyją cisy. W Walii, przy kościele św. Dygaina, znajduje się cis z Llangernyw, mający około 4000-5000 lat. W Szkocji rośnie cis z Fortingall, mający według różnych szacunków od 2000 do nawet 5000 lat. Na Krecie warto zobaczyć drzewo oliwne w Ano Vouves (3000-5000 lat), które daje oliwki do dziś.
Najstarsze drzewa Ameryki Północnej
Poza “Methuselah”, bardzo starych sosen jest więcej – część z nich nie ma nawet oficjalnych nazw. Rosną w trudnych warunkach wysoko w górach, co sprzyja ich długowieczności. Ameryka Północna znana jest też z gigantycznych sekwoi – choć nie tak sędziwych jak sosny, są największe pod względem objętości drewna.
Najstarsze drzewa Azji
Najstarsze azjatyckie drzewa to np. cyprys Abarkuh. W Chinach spotkać można metasekwoje, a święte figowce mają znaczenie religijne dla Buddystów. Takie drzewa są pielęgnowane i szanowane od tysięcy lat.
Australia – eukaliptusy i inne gatunki
Australijskie lasy tworzą przede wszystkim eukaliptusy i buki antarktyczne. Te ostatnie, choć dziś mają do 2000 lat, są pozostałością dawnych lasów kontynentu. Australijskie drzewa nie są zwykle tak stare jak amerykańskie sosny, ale także pokazują, jak różnorodne są sposoby przetrwania w naturze.
Najstarsze drzewa Polski – przykłady
W Polsce nie spotkamy aż tak starych drzew, jak np. w Kalifornii, ale możemy pochwalić się cennymi okazami. Najsłynniejszy to cis pospolity z Henrykowa Lubańskiego, liczący około 1300 lat. Znajdziemy też wiele innych wiekowych drzew, które choć młodsze, są świadectwem polskiej przyrody i historii.
Cis z Henrykowa Lubańskiego
Na Dolnym Śląsku stoi cis pospolity z Henrykowa Lubańskiego – najstarsze drzewo w Polsce i Europie Środkowej, mające około 1300 lat. Od 1945 roku uznawany jest za rekordzistę, a od 1980 roku jest pomnikiem przyrody.
- Cis przetrwał wojny, kataklizmy i działalność człowieka.
- Drzewo było uszkadzane podczas najazdów i burz, ale nadal żyje.
- Jego wiek budzi czasem dyskusje, ale nadal jest wyjątkowym symbolem.
Inne wiekowe drzewa w Polsce
W Polsce rośnie wiele wiekowych dębów, lip i jesionów, które mają setki lat i są objęte ochroną. Często są powiązane z lokalnymi legendami. Znajdziemy je w parkach, lasach, a nawet przy drogach i na prywatnych posesjach.
Dlaczego warto chronić najstarsze drzewa?
Chroniąc najstarsze drzewa, chronimy nie tylko rośliny, ale też miejsca życia wielu zwierząt i roślin. Te drzewa utrzymują mikroklimat, stabilizują glebę i są schronieniem dla ptaków, owadów i drobnych ssaków. Służą nauce oraz pomagają poznać dzieje Ziemi.
Rola najstarszych drzew w przyrodzie
Stare drzewa tworzą miejsca sprzyjające różnorodności życia. Ich rozłożyste korzenie utrzymują glebę, a ich stare gałęzie to dom dla wielu mieszkańców lasu. Są źródłem cennego materiału genetycznego, odpornego na wiele chorób i zmian klimatycznych. Dzięki nim poznajemy historię zmian klimatycznych w danym miejscu.
Zagrożenia dla najstarszych drzew
- Zmiana klimatu: wyższe temperatury, susze, wichury, powodzie.
- Działalność ludzi: wycinka lasów, rozwój miast, zanieczyszczenia i turystyka.
- Zwierzęta roślinożerne niszczą nowe pędy w koloniach klonalnych.
Jak chroni się najstarsze drzewa?
Wiele najstarszych drzew to pomniki przyrody, objęte ochroną prawną. Istnieją specjalne programy monitorowania ich stanu zdrowia i interwencji wtedy, gdy są zagrożone. Na świecie powstają także parki narodowe i rezerwaty, które mają zabezpieczać ich siedliska. Ważne jest też edukowanie ludzi o wartości tych drzew.
Ciekawostki i mity o najstarszych drzewach
Najstarsze drzewa nie zawsze są największe. “Methuselah” ani “Old Tjikko” nie należą do olbrzymów. Zdarza się też, że wiek danego drzewa jest zawyżany albo źle oceniany – zawsze ważne, by bazować na sprawdzonych badaniach.
Najczęstsze niedokładności
- Wiek wielu drzew szacowany jest “na oko” lub na podstawie legend.
- Bywa, że podaje się wiek pędu, a nie całej klonalnej kolonii.
- Nie każde stare drzewo jest wielkie i rozłożyste.
Jak odwiedzić najstarsze drzewa?
Wiele z nich można zobaczyć podczas wycieczek – są w rezerwatach i parkach narodowych. Czasem lokalizacje są ukryte dla ochrony przed wandalizmem (jak “Methuselah”). Przed zwiedzaniem warto sprawdzić informacje na stronach rezerwatów albo skorzystać z przewodnika. Warto pamiętać, by nie niszczyć i nie zbliżać się zbyt blisko do drzew, które są pod ochroną.
