Bostonka u dzieci

Bostonka u dzieci to dość częsta choroba zakaźna, która może niepokoić wielu rodziców. Czy trzeba bardzo się martwić? W większości przypadków nie, bo choroba przebiega lekko i zazwyczaj znika sama. Jednak dobrze wiedzieć, czym jest bostonka, jakie są jej objawy i co robić, żeby dziecko lepiej się czuło i żeby nie przekazać wirusa innym.

Potoczna nazwa „bostonka” pochodzi od epidemii w okolicach Bostonu. Lekarze używają określenia „choroba dłoni, stóp i jamy ustnej” (skrót HFMD od angielskiego Hand, Foot and Mouth Disease). Czasami mówi się też „choroba brudnych rąk”, co dobrze pokazuje, jak łatwo można się nią zarazić – głównie przez kontakt z zabrudzonymi rękami.

Bez względu na nazwę, bostonka to wirusowa infekcja, która zwykle dotyczy małych dzieci. Poznanie, jak działa wirus, jak się rozprzestrzenia i jakie robi objawy może pomóc szybciej zauważyć chorobę i wiedzieć, jak postępować.

Co to jest bostonka u dzieci?

Bostonka, czyli „choroba dłoni, stóp i jamy ustnej”, to choroba zakaźna wywoływana przez wirusy, głównie u małych dzieci. Mimo groźnie brzmiącej nazwy, bostonka w większości przypadków przebiega lekko i rzadko wymaga wizyty w szpitalu. Najważniejszy objaw to charakterystyczna wysypka w konkretnych miejscach ciała, co ułatwia rozpoznanie.

Bostonka występuje na całym świecie, a w Polsce najwięcej przypadków jest latem i jesienią. Kiedy robi się cieplej, częściej pojawiają się lokalne ogniska choroby, szczególnie tam, gdzie przebywają razem dzieci.

Jaki wirus powoduje bostonkę?

Bostonkę wywołują wirusy z grupy enterowirusów, najczęściej Coxsackie A i B. Nazwa „wirus bostoński” nie jest dokładna, bo za chorobę mogą odpowiadać różne typy enterowirusów. Te drobnoustroje szybko mnożą się w organizmie dzieci i wywołują typowe objawy.

Wirus jest bardzo zakaźny i łatwo przechodzi z jednej osoby na drugą. Człowiek jest jedynym źródłem zakażenia tego wirusa, więc ograniczenie jego rozprzestrzeniania jest w naszych rękach.

Kogo najczęściej dotyka bostonka?

Najwięcej przypadków bostonki jest u dzieci poniżej 10 lat, szczególnie u tych, które nie skończyły jeszcze 5 lat. Choroba szybko „przechodzi” zwłaszcza w miejscach, gdzie dzieci bawią się razem (żłobki, przedszkola). Starsze dzieci i dorośli też mogą się zarazić, chociaż zdarza się to rzadziej. Dorośli czasami przechodzą chorobę ciężej niż dzieci.

Bostonka łatwo rozprzestrzenia się w domach opieki lub żłobkach. Często cała grupa dzieci choruje niemal jednocześnie.

Jak można zarazić się bostonką?

Bostonką można się zarazić na podobnej zasadzie jak innymi chorobami wirusowymi. Najczęściej do zarażenia dochodzi przez bliski kontakt z osobą chorą lub z kimś, kto jest nosicielem wirusa, nawet jeśli sam nie ma jeszcze objawów.

W żłobkach i przedszkolach dzieci korzystają z tych samych zabawek i przebywają blisko siebie, co ułatwia rozprzestrzenianie się wirusa. Dlatego ważne jest, żeby rodzice i opiekunowie wiedzieli, jak można się zarazić, żeby zmniejszyć to ryzyko.

Jak rozprzestrzenia się bostonka?

• Drogą kropelkową – wirus jest obecny w wydzielinie z nosa, gardła i ust osoby chorej, przenosi się w trakcie kaszlu czy kichania.
• Drogą fekalno-oralną („przez brudne ręce”) – wirus przenosi się przez kontakt z kałem osoby zakażonej, na przykład podczas zmiany pieluchy albo gdy dziecko nie umyje rąk po toalecie i dotknie ust. Może też przechodzić na innych przez kontakty z zanieczyszczonymi przedmiotami, np. zabawkami, klamkami, sztućcami.

Małe dzieci często wkładają różne przedmioty do buzi, co czyni je bardziej podatnymi na zarażenie tą drogą.

Czy bostonka jest zaraźliwa dla dorosłych?

Tak, dorośli także mogą się zakazić bostonką. Najczęściej jednak chorują dzieci, zwłaszcza te przebywające w grupie. Dorośli narażeni są na zakażenie zwłaszcza wtedy, gdy pracują z małymi dziećmi (np. jako opiekunowie czy nauczyciele). Osoba może być źródłem zakażenia zanim jeszcze pojawią się objawy, a wirus może być wydalany z kałem przez kilka tygodni po ustąpieniu wysypki. To sprawia, że łatwo przenieść chorobę dalej, nawet kiedy już nie widać objawów.

Objawy bostonki u dzieci

Bostonka zwykle zaczyna się jak łagodne przeziębienie. Typowym objawem są charakterystyczne plamki i pęcherzyki na skórze i w jamie ustnej. Ważne, żeby umieć je rozpoznać i wiedzieć, kiedy iść do lekarza.

Pierwsze symptomy

Od chwili zakażenia do pojawienia się objawów zwykle mija 3-5 dni. W tym czasie dziecko nie wygląda na chore. Potem rozwijają się objawy przypominające zwykłe przeziębienie, np. gorączka, złe samopoczucie, ból gardła, ból głowy, mięśni czy stawów. Dziecko może stracić apetyt. Dopiero po tych kilku dniach pojawia się wysypka.

Jak wygląda wysypka?

• Na wewnętrznych stronach dłoni i podeszwach stóp tworzą się czerwone plamki lub grudki, które szybko zamieniają się w drobne pęcherzyki z przezroczystym płynem.
• Wysypka zwykle nie swędzi, ale może być bolesna, szczególnie na stopach (utrudnia chodzenie) oraz w nocy – dziecko może źle spać.
• Pęcherzyki pojawiają się też w ustach (na języku, podniebieniu, dziąsłach, policzkach), powodując ból przy jedzeniu i piciu.
• Rzadziej wysypka pojawia się na pośladkach, narządach płciowych, łokciach lub kolanach.

Dodatkowe objawy

• Gorączka, która zazwyczaj mija po 1-2 dniach od pojawienia się wysypki
• Ból gardła (przez zmiany w ustach)
• Złe samopoczucie
• Brak apetytu – dzieci nie chcą jeść i pić, bo boli je jamę ustna
• Bóle kostne, stawów, czasem dreszcze

U jednych dzieci objawy są bardzo lekkie lub prawie niezauważalne. U innych bywają bardziej uciążliwe. Jeżeli pojawi się wysypka na dłoniach, stopach oraz w ustach razem z gorączką, można podejrzewać bostonkę.

Przebieg bostonki u dzieci

Bostonka u dzieci przebiega zazwyczaj łagodnie. Choroba rozwija się etapami. Większość dzieci wraca do zdrowia bez powikłań, ale trzeba pamiętać o możliwości wystąpienia problemów.

Jak długo trwa bostonka?

• Całkowity czas trwania choroby: 7-10 dni
• Wysypka utrzymuje się przez ok. tydzień, później pęcherzyki wysychają i znikają, nie zostawiając blizn

Przez cały czas dziecko powinno dużo odpoczywać i pić dużo płynów.

Kiedy dziecko przestaje zarażać?

Dziecko zaraża innych przez cały czas występowania objawów, zwłaszcza w pierwszych dniach z wysypką i gorączką. Chociaż wysypka znika po około tygodniu, wirus może być wydalany w kale przez kolejne tygodnie, więc zalecane jest, by szczególnie wtedy dbać o higienę, zwłaszcza o mycie rąk.

Różnice między bostonką a innymi chorobami dziecięcymi

Objawy bostonki mogą być podobne do tych w innych chorobach wieku dziecięcego. Dlatego czasem chorobę myli się np. z ospą wietrzną, szkarlatyną czy wypryskiem potnicowym. Znajomość różnic może pomóc rodzicom.

Jak rozpoznaje się bostonkę u dzieci?

Zwykle lekarze rozpoznają bostonkę na podstawie wyglądu wysypki i objawów. Badania laboratoryjne robi się sporadycznie, przeważnie gdy przebieg choroby jest nietypowy.

Kiedy iść do lekarza?

• Gdy objawy trwają ponad 10 dni lub nasilają się
• Jeśli dziecko ma wysoką, trudną do zbicia gorączkę
• Jeśli nie chce pić – ryzyko odwodnienia
• Jeśli dziecko ma bardzo słabą odporność
• Gdy dziecko ma poniżej 6 miesięcy
• Jeśli dochodzi do problemów neurologicznych (silny ból głowy, drgawki, zaburzenia świadomości)
• Nietypowe objawy: problemy z oddychaniem, ból w klatce piersiowej

Na czym polega rozpoznanie bostonki?

• Lekarz zadaje pytania o pojawienie się objawów i kontakt z chorym
• Bada, czy wysypka jest na dłoniach, stopach i w ustach
• Sprawdza ogólny stan zdrowia dziecka

Badania krwi lub kału raczej nie są potrzebne.

Jak leczyć bostonkę u dzieci?

Leczenie polega na łagodzeniu objawów, bo nie ma leku, który „zniszczyłby” wirusa. Najważniejsze to ulżyć dziecku i chronić przed odwodnieniem.

Metody leczenia objawowego

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, np. paracetamol lub ibuprofen (odpowiednio do wieku i masy)
• Podawać chłodne napoje w małych porcjach, by dziecko łatwiej piło
• Unikać gorących, ostrych czy kwaśnych napojów i potraw
• Przy silnym bólu w jamie ustnej można próbować preparatów łagodzących ból, ale u niemowląt nie zaleca się żeli z benzokainą czy lidokainą
• Na pękające pęcherzyki na skórze – delikatne preparaty odkażające
• Unikać smarowania zmian skórnych kremami z cynkiem

Domowe sposoby wsparcia

• Zapewnić dziecku odpoczynek
• Dbać o regularne picie i lekkostrawne posiłki (np. zupy krem, jogurty, puree)
• Unikać potraw, które mogą podrażnić jamę ustną (ostre, słone, twarde)
• Chłodne kąpiele lub okłady na wysypkę
• Często myć ręce wszystkim domownikom, dezynfekować zabawki i przedmioty używane przez chore dziecko

Czy są specjalne leki na bostonkę?

Nie. Nie ma leku, który bezpośrednio zwalcza bostonkę. Antybiotyki nie pomagają, bo to wirus, a nie bakteria. Czasem lekarz przepisze antybiotyk, jeśli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego np. na skórze.

Czy po bostonce mogą być powikłania?

Większość dzieci przechodzi bostonkę bez powikłań. Bardzo rzadko dochodzi do komplikacji, ale rodzice powinni wiedzieć, na co zwracać uwagę.

Możliwe powikłania

• Nadkażenia bakteryjne skóry – jeśli dziecko rozdrapie pęcherzyki, bakterie mogą wniknąć i wywołać ropienie. W takich przypadkach lekarz może zalecić antybiotyk miejscowo lub doustnie.
• Zmiany na paznokciach – czasem po kilku tygodniach po chorobie paznokcie się złuszczają lub pojawiają się na nich bruzdy. Te zmiany mijają same.
• Odwodnienie – u dzieci, które nie mogą pić przez ból w jamie ustnej. W skrajnych przypadkach potrzebne jest wtedy nawadnianie dożylne w szpitalu.

Kiedy pilnie zgłosić się do lekarza?

• Silny ból głowy, drgawki, sztywność karku, zaburzenia świadomości – mogą świadczyć o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu (bardzo rzadko)
• Ból w klatce piersiowej, duszność – ryzyko problemów z sercem (rzadkie)
• Dziecko nie pije, ma wysoką gorączkę, jest bardzo słabe
• Choroba dotyczy niemowlaka, osoby z obniżoną odpornością lub kobiety w ciąży (u ciężarnych bostonka może być groźna dla płodu)

Jak zapobiec bostonce?

Nie ma szczepionki przeciwko bostonce. Najważniejsze to przestrzegać zasad higieny i ograniczać kontakt z chorymi dziećmi lub dorosłymi.

Co robić w żłobku i przedszkolu?

• Regularna dezynfekcja powierzchni i zabawek
• Częste mycie rąk wodą i mydłem przez co najmniej 20 sekund
• Mycie rąk: po toalecie, przed jedzeniem, po zabawie
• Wietrzenie sal
• Odsunięcie dziecka z objawami choroby od grupy do czasu ustąpienia wysypki

Jak chronić rodzeństwo i innych domowników?

• Dziecko chore powinno mieć swoje ręczniki, sztućce, kubek
• Często dezynfekować powierzchnie, z których korzysta dziecko
• Ograniczyć kontakt chorego dziecka ze zdrowymi
• Myć ręce po kontakcie z chorym lub jego rzeczami
• Nie ma diety zapobiegającej bostonce, ale ogólnie zdrowe odżywianie pomaga odporności

Skrót najważniejszych faktów o bostonce u dzieci

• Bostonka (HFMD) to powszechna wirusowa choroba dziecięca, wywoływana głównie przez enterowirusy Coxsackie.
• Zarażenie odbywa się drogą kropelkową i „przez brudne ręce”.
• Główne objawy to gorączka, złe samopoczucie, ból gardła i wysypka na dłoniach, stopach i w jamie ustnej.
• Choroba trwa najczęściej 7-10 dni i zwykle nie zostawia po sobie powikłań.
• Leczenie opiera się na łagodzeniu objawów, zwłaszcza bólu oraz zapobieganiu odwodnieniu.
• Dziecko zaraża innych, dopóki ma objawy, a wirus może być obecny w kale jeszcze kilka tygodni.
• Najlepszą ochroną przed bostonką jest częste mycie rąk i dezynfekcja przedmiotów.
• Powikłania są rzadkie, najczęściej są to infekcje skóry wywołane bakteriami.
• Po bostonce nie ma trwałej odporności na wszystkie typy wirusa – dziecko może chorować ponownie.
• W razie niepokojących objawów zawsze należy zasięgnąć porady lekarza.

W razie wątpliwości związanych z bostonką u dziecka najlepiej skonsultować się z pediatrą.