Hemoglobina – co to jest?

Zastanawiasz się, czym dokładnie jest hemoglobina, o której często słyszysz przy okazji badań krwi? Hemoglobina to ważne białko obecne w czerwonych krwinkach, czyli erytrocytach. Jej główne zadanie to przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich komórek naszego ciała. Bez niej nasz organizm nie mógłby prawidłowo działać, bo nasze narządy i tkanki potrzebują tlenu do pracy.

Hemoglobina ma też inne ważne funkcje – pomaga usuwać dwutlenek węgla z tkanek do płuc, skąd możemy go wydmuchać. To dzięki niej krew ma czerwony kolor. Poziom hemoglobiny sprawdzamy podczas badania krwi, a jej ilość może dużo powiedzieć o stanie zdrowia.

Hemoglobina – co to i dlaczego jest potrzebna?

Hemoglobina jest najważniejszym białkiem czerwonych krwinek. Stanowi aż 96% ich suchej masy i około 35% całkowitej masy krwinki. Pokazuje to, że bez niej czerwone krwinki nie mogłyby spełniać swojego zadania.

Bez hemoglobiny przenoszenie tlenu w organizmie byłoby bardzo słabe. Dzięki hemoglobinie krew przewozi około 70 razy więcej tlenu, niż gdyby tlen rozpuszczał się tylko w osoczu. Przez to hemoglobina jest niezbędna do oddychania na poziomie komórkowym.

Budowa hemoglobiny i jej rodzaje

Hemoglobina składa się z czterech łańcuchów białkowych. U dorosłych najczęściej występuje hemoglobina A (HbA) – ma dwa łańcuchy alfa i dwa beta, a każdy z nich ma tak zwaną grupę hemową.

W środku grupy hemowej znajduje się żelazo (Fe2+). To żelazo wiąże tlen. Ponieważ hemoglobina ma cztery grupy hemowe, może naraz przenieść cztery cząsteczki tlenu. Gdy jedno miejsce zwiąże tlen, pozostałe łatwiej wiążą kolejne – i odwrotnie, kiedy jedno miejsce uwalnia tlen, reszta też robi to szybciej.

Nie wszyscy mamy jedną wersję hemoglobiny. U płodów i niemowląt dominuje hemoglobina płodowa (HbF), która lepiej przyciąga tlen – to ważne, by płód dostał więcej tlenu od mamy przed narodzinami. Z czasem HbF znika i przeważa HbA. Oprócz nich są też inne rzadziej spotykane typy hemoglobiny, a niektóre zmiany w genach mogą prowadzić do chorób, jak anemia sierpowata albo talasemia.

Funkcje hemoglobiny

Najważniejsza rola hemoglobiny to transport tlenu w organizmie. Poza tym wiąże i pomaga odprowadzać do płuc część dwutlenku węgla. Choć większość CO2 niesiona jest w inny sposób (jako jon wodorowęglanowy), ok. 15% wiąże się właśnie z hemoglobiną.

Hemoglobina stabilizuje też pH krwi, ponieważ może wiązać jony wodorowe. Dzięki temu dba o to, by we krwi nie doszło do groźnych zmian kwasowości.

Jak hemoglobina przenosi tlen i dwutlenek węgla?

W płucach, gdzie jest dużo tlenu, hemoglobina szybko go wiąże, zmieniając się w oksyhemoglobinę. Ta bogata w tlen krew płynie do tkanek. Tam, gdzie tlenu jest mniej, hemoglobina uwalnia tlen, który komórki zużywają do produkcji energii. Proces ten zależy m.in. od ilości CO2, pH krwi i obecności specjalnego związku BPG, który ułatwia oddawanie tlenu przez hemoglobinę tam, gdzie jest największe zapotrzebowanie.

Dwutlenek węgla może być przenoszony przez hemoglobinę – powstaje wtedy karbaminohemoglobina. W ten sposób z tkanek CO2 dociera do płuc, gdzie możemy go wydalić z wydechem.

Ile hemoglobiny powinno być we krwi?

Poziom hemoglobiny rutynowo sprawdza się podczas badań krwi. Normy mogą się różnić w zależności od wieku, płci i nawet laboratorium, w którym robimy badanie. Wynik najlepiej porównać z zakresem podanym na wydruku z laboratorium. Odchylenie od normy może wskazywać na różne problemy zdrowotne, dlatego wtedy trzeba skonsultować się z lekarzem.

Wartości prawidłowe hemoglobiny

Co wpływa na poziom hemoglobiny?

Na stężenie hemoglobiny wpływają:

• Wysokość nad poziomem morza: Im wyżej ktoś mieszka, tym mniej tlenu w powietrzu, więc organizm wytwarza więcej hemoglobiny i czerwonych krwinek.
• Aktywność fizyczna: Intensywny trening może chwilowo zmienić wyniki. Stała aktywność może wpłynąć na dostosowanie liczby czerwonych krwinek.
• Palenie papierosów: Palacze zwykle mają wyższą hemoglobinę, bo organizm próbuje zrekompensować mniejszą ilość tlenu we krwi spowodowaną tlenkiem węgla.
• Nawodnienie: Odwodnienie podnosi poziom hemoglobiny, bo krew staje się bardziej zagęszczona; przy przewodnieniu hemoglobina się „rozcieńcza”.
• Choroby: Problemy z nerkami, wątrobą, stany zapalne, rak – to wszystko może wpłynąć na liczbę czerwonych krwinek.
• Dieta: Braki żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego często są powodem niskiego poziomu hemoglobiny.

Kiedy zrobić badanie hemoglobiny?

Badanie hemoglobiny jest elementem pełnej morfologii krwi – to jedno z najczęściej wykonywanych badań. Może być robione rutynowo, ale też jeśli pojawią się objawy mogące sugerować niedokrwistość lub inne choroby układu krwiotwórczego. Objawy, które powinny nas skłonić do sprawdzenia poziomu hemoglobiny, to:

• Osłabienie, szybkie męczenie się
• Blada skóra
• Zawroty głowy, bóle głowy
• Zaburzenia koncentracji
• Przyspieszona praca serca
• Duszności przy wysiłku
• Przedłużające się krwawienia
• Niewyjaśniona gorączka

Badanie hemoglobiny wykonuje się także u kobiet w ciąży, przed operacjami, czy do kontroli leczenia różnych chorób.

Jak wygląda badanie?

Wystarczy pobrać niewielką próbkę krwi, zwykle z żyły łokciowej. Badanie jest szybkie i zwykle bezbolesne. Z reguły zaleca się przyjść na czczo (minimum 8-12 godzin bez jedzenia), zwłaszcza gdy robiona jest cała morfologia. Przed badaniem można pić niewielką ilość wody. Dobrze jest powiedzieć o wszystkich przyjmowanych lekach, bo mogą one zmienić wynik.

Jak odczytywać wynik?

Wynik hemoglobiny podany jest jako Hb lub HGB. Zawsze warto porównać nasz wynik z zakresem podanym przez laboratorium. Sam poziom hemoglobiny to nie wszystko – ocenia się także inne dane z morfologii. Najlepiej skonsultować wynik z lekarzem, bo tylko on na podstawie całości wyników i objawów oceni, czy wszystko jest w porządku.

Niska hemoglobina – przyczyny, objawy, skutki

Jeśli hemoglobina jest poniżej normy, mówimy o niedokrwistości (anemii). To znaczy, że krew nie przenosi dość tlenu i nasze komórki są słabiej dotlenione. Anemia jest częstym problemem, który ma wiele możliwych przyczyn.

Niska hemoglobina nie jest chorobą, lecz objawem. Trzeba znaleźć jej powód, by skutecznie leczyć problem.

Najczęstsze powody niskiej hemoglobiny (anemii)

• Niedobór żelaza: Najczęstsza przyczyna, bo żelazo jest potrzebne do budowy hemoglobiny. Może wynikać z niedostatecznej ilości żelaza w diecie, zaburzeń wchłaniania, utraty krwi (np. obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego), czy większego zapotrzebowania (np. w ciąży).
• Niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego: Te witaminy są potrzebne do produkcji czerwonych krwinek.
• Choroby przewlekłe: Problemy z nerkami, wątrobą, zaburzenia hormonalne, niektóre nowotwory (zwłaszcza krwi) mogą prowadzić do niedokrwistości.
• Choroby dziedziczne: Niektóre zmiany w genach (np. talasemia, anemia sierpowata).
• Nadmierne niszczenie krwinek (hemoliza).

Objawy niskiej hemoglobiny

• Przewlekłe zmęczenie, brak sił
• Kłopoty z koncentracją i pamięcią
• Blada skóra
• Zawroty i bóle głowy
• Szybkie bicie serca
• Duszność (szczególnie podczas wysiłku)
• Zimne dłonie i stopy
• Łamliwe paznokcie, wypadające włosy
• Pękające kąciki ust
• Częstsze infekcje

Przy bardzo niskiej hemoglobinie objawy mogą być poważniejsze i wtedy szybko trzeba iść do lekarza.

Możliwe skutki niskiej hemoglobiny

Nieleczona, nawet lekka anemia może z czasem powodować groźne skutki. Komórki pozbawione tlenu, zwłaszcza w mózgu i sercu, mogą gorzej pracować. Anemia utrudnia koncentrację, osłabia pamięć, obciąża serce i układ krążenia.

U dzieci może spowalniać rozwój i powodować trudności w nauce. U kobiet w ciąży niska hemoglobina zwiększa ryzyko dla zdrowia mamy i dziecka. Dlatego warto wcześnie wykryć i leczyć problem.

Anemia w ciąży i u dzieci

Kobiety w ciąży są narażone na niedobory żelaza, bo ich organizm produkuje więcej krwi i dzieli się nią z dzieckiem. Niska hemoglobina może sprawiać, że kobieta czuje się bardzo zmęczona i zwiększa się ryzyko wcześniejszego porodu lub niskiej wagi dziecka.

Dzieci też mogą mieć anemię, zwłaszcza z powodu niedoborów żelaza, co wpływa na ich odporność, zachowanie i postępy w nauce. Regularna kontrola jest ważna, żeby szybko wykryć problem.

Podwyższona hemoglobina – co oznacza zbyt wysoki poziom?

Niekiedy hemoglobina jest zbyt wysoka – wtedy mówimy o nadkrwistości. Choć to spotykane rzadziej niż anemia, też wymaga uwagi i diagnozy.

Zbyt wysoka hemoglobina to objaw, nie choroba. Zawsze należy ustalić, co go powoduje.

Skąd się bierze wysoka hemoglobina?

• Odwodnienie: Najczęstsza przyczyna. Gdy brakuje płynów, krew staje się bardziej zagęszczona i poziom hemoglobiny we krwi „rośnie”.
• Przewlekłe niedotlenienie: Przy niedoborze tlenu (np. na dużych wysokościach, u palaczy, w chorobach płuc) organizm zwiększa liczbę czerwonych krwinek, żeby lepiej przenosić tlen.
• Czerwienica prawdziwa: Rzadka choroba, w której szpik wytwarza za dużo wszystkich elementów krwi.
• Nowotwory nerek lub inne choroby: Czasami nerki produkują za dużo hormonu pobudzającego produkcję czerwonych krwinek.

Objawy i zagrożenia związane z wysoką hemoglobiną

• Bóle i zawroty głowy
• Czerwone zabarwienie skóry, zwłaszcza na twarzy
• Świąd skóry (często po kąpieli)
• Zmęczenie
• Problemy z widzeniem
• Ból w klatce piersiowej
• Powiększenie śledziony

Gęsta krew gorzej przepływa przez naczynia, co podnosi ryzyko zakrzepów, udaru czy zawału serca. Przy stwierdzeniu wysokiej hemoglobiny trzeba skonsultować się z lekarzem, by ustalić przyczynę i, jeśli trzeba, zacząć leczenie.

Jak podnieść lub obniżyć poziom hemoglobiny?

W zależności od problemu lekarz zaleci odpowiednie działania. Kluczowe jest poznanie przyczyny odchylenia od normy. Samodzielna „regulacja” poziomu hemoglobiny, bez konsultacji ze specjalistą, może zaszkodzić.

Gdy hemoglobina jest za niska, najpierw trzeba zadbać o dostarczenie ważnych składników i leczyć przyczynę niedoboru. Gdy hemoglobina jest wysoka, trzeba prowadzić leczenie zależne od powodu – czasem wystarczy się dobrze nawodnić, czasem potrzebne są inne metody.

Leczenie niskiej hemoglobiny – dieta i suplementy

Najczęstsze leczenie anemii to suplementacja żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego (w tabletkach lub w zastrzykach). Długość leczenia zależy od poziomu niedoborów.

Równie ważna jest zmiana diety. Najlepiej przyswajalne żelazo pochodzi z produktów zwierzęcych, np. mięsa i wątroby, ale kiepsko przyswajalne żelazo roślinne (np. z kasz) wchłania się lepiej z witaminą C (np. sok z cytryny). Niektóre produkty, np. pełnoziarniste pieczywo, kawa, herbata i dużo wapnia, mogą utrudniać wchłanianie żelaza.

Jeśli anemia jest poważna albo spowodowana inną chorobą, czasem trzeba podać krew lub specjalne leki pobudzające tworzenie czerwonych krwinek.

Produkty pomagające utrzymać prawidłowy poziom hemoglobiny

• Żelazo hemowe: czerwone mięso, wątroba, żółtka jaj, sardynki, łosoś, makrela
• Żelazo niehemowe: kasze, ziarna strączkowe (fasola, soczewica, ciecierzyca), pestki dyni, orzechy, zielone warzywa liściaste, buraki, suszone owoce
• Witamina C: cytrusy, kiwi, papryka, brokuły, truskawki, czarna porzeczka
• Witamina B12: mięso, ryby, jaja, mleko i nabiał
• Kwas foliowy: zielone liście, brokuły, szparagi, nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty

W przypadku anemii warto udać się do lekarza lub dietetyka, by dobrać odpowiednią dietę.

Jak obniżyć zbyt wysoki poziom hemoglobiny?

Jeśli wysoka hemoglobina wynika z odwodnienia, wystarczy pić więcej wody, by wróciła do normy. Jeśli winna jest choroba, trzeba ją leczyć zgodnie z zaleceniami lekarza. U osób palących rzucenie palenia może obniżyć poziom hemoglobiny. W rzadkich przypadkach, przy czerwienicy, może być konieczne regularne upuszczanie krwi lub stosowanie leków hamujących produkcję krwinek.

Przy każdym odchyleniu poziomu hemoglobiny trzeba porozmawiać z lekarzem, by wybrać najlepsze leczenie.

Najczęściej zadawane pytania o hemoglobinę

Czy hemoglobina może spadać tylko czasowo?

Tak, jej poziom może być przejściowo niższy, np. w ciąży (naturalny spadek przez rozcieńczenie krwi), po intensywnym wysiłku lub po wypiciu dużej ilości wody. Takie zmiany zwykle szybko ustępują i nie są groźne, jeśli poziom nie jest bardzo niski.

Jakie choroby zmieniają poziom hemoglobiny?

Poziom hemoglobiny mogą obniżać niedobory składników odżywczych (głównie żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego), przewlekłe choroby nerek albo wątroby, choroby autoimmunologiczne, nowotwory, przewlekłe stany zapalne, choroby genetyczne, czy długotrwałe krwawienia. Wysoką hemoglobinę mogą powodować m.in. czerwienica, przewlekłe choroby płuc, wady serca, niektóre nowotwory nerek, odwodnienie czy długie przebywanie na dużych wysokościach i palenie papierosów.

Czy wysiłek fizyczny wpływa na hemoglobinę?

Tak, intensywny wysiłek może chwilowo zagęścić krew i zwiększyć poziom hemoglobiny. U trenujących regularnie sportowców może dojść do niewielkiego obniżenia poziomu, bo wzrasta ilość osocza („anemia sportowa” – nie wymaga leczenia, jeśli nie ma niedoborów). Po bardzo dużym wysiłku poziom hemoglobiny też może wzrosnąć przejściowo.