PPK co to? Wszystko, co musisz wiedzieć o Pracowniczych Planach Kapitałowych

Nie wiesz, czym jest PPK? To pytanie pojawia się często, zwłaszcza gdy chodzi o oszczędzanie na przyszłość. Najprościej mówiąc, PPK, czyli Pracownicze Plany Kapitałowe, to dobrowolny sposób na odkładanie pieniędzy dla pracowników, w którym udział biorą także pracodawca i państwo. PPK ma pomóc zebrać dodatkowe środki na emeryturę, ale w określonych warunkach można skorzystać z nich wcześniej.

Program PPK powstał w Polsce, aby zachęcić ludzi do długiego odkładania oszczędności na później. Jest to część tzw. trzeciego filaru systemu emerytalnego, który ma poprawić bezpieczeństwo finansowe po zakończeniu pracy zawodowej. Składki na PPK wpłacane są przez trzy strony, co sprawia, że program jest korzystny dla pracowników.

Warto wiedzieć, że udział w PPK dla pracowników jest zupełnie dobrowolny, ale większość pracodawców musi taki program założyć i prowadzić. Program polega na współdziałaniu pracownika, pracodawcy i państwa, a wszystkie środki zgromadzone w PPK są własnością uczestnika.

PPK co to – czym jest i jakie są jego główne zasady?

Pracownicze Plany Kapitałowe służą do dobrowolnego gromadzenia dodatkowych pieniędzy przez osoby zatrudnione. Najważniejszym celem jest zbieranie oszczędności na wypłatę po 60. roku życia, ale czasami można sięgnąć po nie szybciej. Program działa razem z pracodawcą i pomaga zbudować większy kapitał na przyszłość.

Podstawowa zasada PPK to finansowanie składek przez trzy strony – pracownika, pracodawcę i państwo. Dzięki temu nawet niewielkie, regularne wpłaty mogą zamienić się po latach w sporą sumę. Środki są inwestowane pod nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego, co zapewnia bezpieczeństwo oszczędności.

Chociaż PPK jest planem długoterminowym, ma też swobodę – ustawodawca pozwala na wcześniejsze wypłaty w szczególnych przypadkach. Podamy szczegóły w dalszej części tekstu.

Skąd wzięły się Pracownicze Plany Kapitałowe?

Pojawienie się PPK to efekt ustawy podpisanej 4 października 2018 roku. Od 1 stycznia 2019 roku program zaczął działać etapami w polskich firmach.

Za prowadzenie i rozwój PPK odpowiada Polski Fundusz Rozwoju (PFR) i spółka PFR Portal PPK. Wcześniej, w lutym 2018 roku, projekt przedstawiła minister finansów Teresa Czerwińska. Program oparto na rozwiązaniach stosowanych m.in. w Wielkiej Brytanii, żeby zapewnić skuteczność i bezpieczeństwo.

Przepisy prawne dotyczące PPK

Podstawa prawna to ustawa z 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych. Dokument ustala, jak tworzyć i prowadzić PPK oraz jakie prawa i obowiązki mają pracownicy, pracodawcy i instytucje finansowe zarządzające środkami.

W ustawie znajdują się szczegółowe informacje o przystępowaniu do programu, wysokościach składek, zarządzaniu środkami i zasadach wypłat. Prawo określa też obowiązki firm w zakresie umów o zarządzanie i prowadzenie PPK oraz kary za nieprzestrzeganie przepisów. Dobrze poznać te zasady, aby dobrze rozumieć, jak działa PPK.

Jak funkcjonuje system PPK?

PPK polega na odkładaniu pieniędzy na osobistych kontach uczestników. Składki pochodzą z wynagrodzenia pracownika (potrącanego po podatkach i ZUS), dokłada się do nich pracodawca, a także państwo (jednorazowa wpłata powitalna i wpłaty roczne).

Pieniądze z PPK inwestują wybrane instytucje finansowe, najczęściej fundusze inwestycyjne. Składki trafiają do tzw. funduszy zdefiniowanej daty. Im bliżej 60. roku życia, tym bezpieczniej te środki są ulokowane, żeby zmniejszyć ryzyko.

Pieniądze zgromadzone w PPK należą do pracownika i są dziedziczone. Zmiana pracy nie oznacza utraty pieniędzy – środki mogą pozostać na dotychczasowym koncie lub przejść razem z pracownikiem do nowego pracodawcy.

Kto musi i kto może przystąpić do PPK?

Pracodawcy zatrudniający co najmniej jedną osobę mają obowiązek założyć PPK, ale pracownik może z niego zrezygnować. Z programu wyjęte są na przykład mikroprzedsiębiorstwa, w których wszyscy pracownicy odmówili składek, albo firmy z działającym Pracowniczym Programem Emerytalnym (PPE) spełniającym określone warunki.

Pracownik w wieku od 18 do 55 lat jest zapisywany do PPK automatycznie, chyba że złoży odmowę na piśmie. Osoby w wieku 55-70 lat mogą wziąć udział tylko jeśli same zgłoszą taką chęć. Nawet po rezygnacji, można ponownie dołączyć do PPK w dowolnym momencie.

Autozapis, czyli ponowne dopisywanie do PPK co 4 lata osób, które wcześniej zrezygnowały, ma zachęcić do odkładania pieniędzy na starość. Daty kolejnych autozapisów to 2027, 2031 itd.

Kto może należeć do PPK?

Do PPK przystępują przede wszystkim pracownicy zatrudnieni według Kodeksu pracy, ale też osoby na umowach zlecenia, o ile płacą składki emerytalne i rentowe. Najważniejsze jest bycie „osobą zatrudnioną” według ustawy o PPK.

Wygląda to tak:

• 18-55 lat – automatyczny zapis (można zrezygnować)
• 55-70 lat – można przystąpić tylko na swój wniosek
• Powyżej 70 lat – przystąpienie nie jest możliwe

Program dotyczy osób aktywnych zawodowo, by mieli czas na odkładanie pieniędzy na przyszłość.

Wiek i rodzaj umowy a możliwość uczestniczenia w PPK

Osoby w wieku 18-55 lat zapisywane są automatycznie, żeby objąć jak najwięcej mogących oszczędzać osób. Osoby w wieku 55-70 lat do programu zgłaszają się samodzielnie. Po 70. roku życia nie można już przystąpić.

Do PPK mogą wejść zarówno osoby na umowie o pracę, jak i na umowie zlecenia, jeśli są płatnikami składek emerytalnych i rentowych. Umowa o dzieło czy inne „luźniejsze” formy pracy – bez tych składek – nie dają prawa do udziału w PPK.

PPK a różne typy umów

PPK to nie tylko opcja dla osób na etacie. Mogą z niego korzystać też osoby na umowie zlecenia, o ile podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. W innych przypadkach (np. umowa o dzieło, niektóre formy działalności) – nie można zapisać się do PPK.

Kto nie musi mieć PPK?

Pewne firmy i osoby nie muszą prowadzić PPK, jeśli:

• Są mikroprzedsiębiorcą i wszyscy zatrudnieni zrezygnowali
• Firma ma PPE (Pracowniczy Program Emerytalny), do którego zapisano minimum 25% zatrudnionych, a składka podstawowa wynosi minimum 3,5% wynagrodzenia
• Jest to osoba zatrudniająca inną osobę prywatnie (poza działalnością), lub samozatrudnieni bez pracowników

Jeśli PPE przestaje działać przez ponad 90 dni, firma musi założyć PPK.

Składki i ich finansowanie – ile się wpłaca i kto to robi?

Wpłaty na PPK pochodzą od pracownika, pracodawcy i państwa. Dzięki temu oszczędzanie idzie sprawniej, niż gdybyśmy zbierali tylko z własnej pensji.

Wysokość wpłat:

Wpłaty podstawowe są obowiązkowe, o ile nie zdecydujesz się zrezygnować. Dodatkowe składki – zarówno pracownika, jak i pracodawcy – są dobrowolne. Jeśli zarabiasz mniej (do 1,2 razy minimalnego wynagrodzenia), możesz obniżyć swoją składkę nawet do 0,5% (ale nie mniej).

Dodatkowe pieniądze od państwa

Państwo wspiera uczestników PPK dwiema dopłatami:

• Wpłata powitalna – 250 zł jednorazowo (po minimum 3 miesiącach uczestnictwa i wpłatach przez ten czas)
• Dopłata roczna – 240 zł, jeśli wpłaty własne i pracodawcy w danym roku wyniosą co najmniej 3,5% sześciokrotności minimalnego wynagrodzenia

Środki te mają być zachętą do regularnego odkładania.

Przykład naliczania wpłat

Wpłaty naliczane są tak:

• Pracodawca płaci 1,5% pensji brutto, może dać do 2,5% ekstra
• Pracownik płaci zwykle 2% brutto, może dołożyć do 2% więcej. Gdy ma niskie zarobki, podstawowa wpłata może wynieść nawet tylko 0,5%.

Pamiętaj, że składki pracownika są liczone po potrąceniu podatku i składek ZUS. Składki od pracodawcy to przychód pracownika, od nich płaci się podatek, ale nie ma składek ZUS.

Jak wygląda opodatkowanie?

• Twoja składka idzie z „czystej” pensji – po podatkach i ZUS.
• Składka pracodawcy to dodatkowy dochód, od którego płaci się podatek dochodowy.
• Oszczędności wypracowane na koncie PPK podlegają 19% podatkowi (tzw. podatek Belki), ale jeśli wypłacisz je po ukończeniu 60 lat według zalecanych zasad (25% jednorazowo, 75% w co najmniej 10 lat), tego podatku nie płacisz.
• Gdy wypłacasz środki wcześniej, pobierany jest podatek Belki oraz inne potrącenia.

Inwestowanie PPK – kto zarządza twoimi pieniędzmi?

Pieniądze z PPK trafiają do wybranych funduszy inwestycyjnych. Pracodawca wybiera, gdzie będą inwestowane środki, konsultując to ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników. Jeśli nie ma uzgodnienia, decyzję podejmuje pracodawca samodzielnie.

Nadzór nad uczciwością i bezpieczeństwem sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF).

Na czym polegają fundusze zdefiniowanej daty?

Pieniądze z PPK inwestowane są w specjalne fundusze, które automatycznie dostosowują sposób inwestowania do wieku pracownika:

• Młodszy uczestnik – inwestycje agresywniejsze, szansa na większy zysk
• Im bliżej 60. roku życia – inwestycje ostrożniejsze, więcej lokat i obligacji

Taki sposób pomaga chronić zgromadzone pieniądze przed większymi stratami tuż przed emeryturą.

Bezpieczeństwo i dostęp do pieniędzy

Pieniądze z PPK są prywatne i mogą zostać odziedziczone. W razie śmierci połowa z nich (jeśli obowiązuje wspólność majątkowa) trafia do małżonka, a reszta do innych uprawnionych lub spadkobierców.

Uczestnik ma stały dostęp do informacji o koncie PPK przez internet lub aplikację mobilną. Instytucje regularnie przekazują dane o stanie oszczędności.

Choć główny cel to odkładanie na przyszłość, możliwy jest wcześniejszy dostęp do pieniędzy. W szczególnych przypadkach (np. ciężka choroba, potrzeba wkładu własnego do kredytu) ustawa pozwala skorzystać ze środków, choć czasami są z tym związane potrącenia.

Gdzie sprawdzić swój stan konta w PPK?

Stan konta PPK sprawdzasz w instytucji finansowej wybranej przez twoją firmę. Pracodawca powinien Cię poinformować, kto zarządza PPK.

Firmy zarządzające PPK udostępniają swoje portale internetowe i aplikacje, przez które sprawdzisz saldo, historię wpłat i wyniki inwestycji. Dodatkowo dostajesz regularne informacje w formie elektronicznej.

Wypłata pieniędzy z PPK

Pieniądze z PPK można odebrać po ukończeniu 60 lat. Możliwe są też wcześniejsze wypłaty w określonych przypadkach.

Sposób wypłaty po 60. roku życia ma wpływ na podatki. Przy wypłacie „zalecanej” (część jednorazowo, reszta w ratach) można uniknąć podatku Belki. Przy innej formie mogą pojawić się potrącenia.

Jak wypłacać środki po 60. roku życia?

Po 60. roku życia masz kilka opcji:

• 25% pieniędzy jednorazowo, 75% w co najmniej 120 ratach miesięcznych (minimum 10 lat) – bez podatku Belki
• 100% środków w ratach przez 120 miesięcy – bez podatku Belki
• Jednorazowa wypłata całości – zapłacisz 19% podatku od zysków kapitałowych

Wcześniejsza wypłata środków

Możesz sięgnąć po środki z PPK wcześniej w wyjątkowych sytuacjach:

• Ciężka choroba własna, małżonka lub dziecka – do 25% środków, bez podatku Belki, nie trzeba zwracać pieniędzy
• Wkład własny do kredytu hipotecznego (do 45 roku życia) – do 100% środków, należy zwrócić pieniądze na konto PPK w ciągu 15 lat, bez podatku Belki
• Wcześniejsza wypłata bez powodu – środki pomniejszone o 19% podatku Belki, 30% wpłat pracodawcy wraca do ZUS, a wpłaty od państwa do Funduszu Pracy

Czy można zrezygnować z PPK?

Tak, możesz w każdej chwili zrezygnować – wystarczy pisemna deklaracja u pracodawcy. Po rezygnacji pracodawca przestaje odprowadzać składki, a pieniądze zostają na Twoim koncie do czasu wypłaty.

Przy wypłacie po rezygnacji środki traktowane są jak wcześniejsza wypłata bez powodu, z potrąceniami podatku Belki, 30% wpłat pracodawcy do ZUS i zwrotem państwowych dopłat do Funduszu Pracy.

Pamiętaj, że co 4 lata możesz być ponownie automatycznie zapisany do PPK, jeśli wcześniej zrezygnowałeś. Trzeba wtedy po raz kolejny złożyć odmowę, jeśli nie chcesz przystąpić.

PPK – plusy, minusy i najczęstsze pytania

Jak każdy produkt finansowy, PPK ma mocne i słabsze strony. Program jest dobrowolny dla pracowników, ale szeroko powszechny dzięki autozapisowi – można brać udział, ale też zrezygnować w dowolnej chwili.

Wielu uczestników pyta o formalności, wysokość składek, inwestowanie, wcześniejsze wypłaty czy dziedziczenie środków. Znajomość zasad pomaga skutecznie zarządzać własnymi finansami.

Zalety PPK

Największe zalety to:

• Wpłaty od pracodawcy (1,5%) i państwa (250 zł na start, 240 zł rocznie)
• Własność prywatna środków – nawet w razie bankructwa firmy środki nie przepadają, a przy śmierci można je odziedziczyć
• Elastyczność – wcześniejsza wypłata w razie choroby, wkładu do kredytu itd.
• Autoodnowienie co 4 lata – szansa na ponowne przemyślenie decyzji

Słabsze strony PPK i możliwe zagrożenia

• Dla niektórych osób płacenie składek (2% lub mniej) to dodatkowe obciążenie finansowe
• Inwestowanie środków wiąże się z ryzykiem – wartość oszczędności może rosnąć lub spadać
• Przy wcześniejszej wypłacie bez ważnego powodu potrącane są państwowe dopłaty i część wpłat pracodawcy

PPK vs PPE – czym się różnią?

PPE tworzone są przez niektórych pracodawców. W PPK udział biorą prawie wszyscy, jeśli nie zrezygnują; w PPE – tylko ci, których firmy zdecydują się na taki program.

Czy warto przystąpić do PPK?

To zależy od Twojej sytuacji. Dzięki temu, że oszczędza się wspólnie z pracodawcą i państwem, oszczędności rosną szybciej. Program zapewnia własność pieniędzy, dziedziczenie i szanse na lepszą ochronę finansową na starość. W razie potrzeby możesz skorzystać z części środków wcześniej.

Z drugiej strony płacisz składki ze swojej pensji i ponosisz ryzyko inwestycyjne (miękkie przy podejściu do wieku). Przed przystąpieniem dobrze ocenić własne możliwości i cele.