Zastanawiasz się, czym jest anemia? To inaczej niedokrwistość – stan, kiedy w organizmie jest za mało czerwonych krwinek (erytrocytów) albo ich hemoglobina jest zbyt nisko. Hemoglobina to białko w czerwonych krwinkach, które zabiera tlen z płuc i rozprowadza go po całym ciele. Gdy jest jej za mało, krew nie dostarcza wystarczającej ilości tlenu, a nasze tkanki i organy nie pracują jak należy. Pojawiają się wtedy różne dolegliwości związane z niedoborem tlenu.
Anemia nie tylko obniża komfort życia – czasem jest oznaką poważniejszego schorzenia. Warto wiedzieć, czym jest anemia, jakie są jej rodzaje i przyczyny, jak ją rozpoznać i leczyć. W tym artykule znajdziesz wszystkie najważniejsze informacje.
Co to jest anemia?
Definicja niedokrwistości
Anemia to nie tylko zmniejszona liczba czerwonych krwinek, ale też zbyt mała ilość hemoglobiny w tych krwinkach. Bywa, że krwinki wyglądają nietypowo – są za małe, za duże albo mają nieprawidłowy kształt lub niewłaściwą ilość hemoglobiny. Wszystko to sprawia, że krew nie spełnia dobrze swojej roli – nie przekazuje tyle tlenu, ile powinna. A bez tlenu komórki nie mogą działać poprawnie i całe ciało czuje się słabsze.
Anemia to nie nazwa jednej choroby, ale zestaw objawów, który może mieć różne przyczyny. To trochę jak gorączka – sama w sobie nie jest chorobą, tylko sygnałem, że dzieje się coś złego. Ważne jest więc nie tylko zdiagnozować anemię, ale też znaleźć jej powód i właściwie leczyć.
Jak często występuje anemia?
Anemia jest jedną z najczęstszych chorób krwi na świecie i dotyka osób w każdym wieku – niemowląt, młodzieży, dorosłych i starszych. Najczęściej spotyka się ją u kobiet, co wiąże się z krwawieniami miesiączkowymi, ciążą i okresem karmienia piersią – wtedy rośnie zapotrzebowanie na żelazo. Kobiety mają też mniejsze zapasy żelaza niż mężczyźni. U mężczyzn anemia często oznacza krwawienie wewnętrzne i wymaga szybkiego sprawdzenia przyczyny.
Główne rodzaje anemii
Anemia może mieć różne typy, w zależności od tego, co ją wywołuje i jak wyglądają czerwone krwinki. To ważne, bo leczenie każdej z nich jest inne.
| Rodzaj anemii | Opis | Główne przyczyny |
|---|---|---|
| Niedokrwistość z niedoboru żelaza | Najczęściej spotykana. Krwinki są mniejsze od normalnych. | Niskie spożycie żelaza, złe wchłanianie, przewlekła utrata krwi |
| Niedokrwistość megaloblastyczna | Duże, niedojrzałe krwinki przez brak witaminy B12 lub kwasu foliowego. | Niedobór B12/kwasu foliowego, choroby układu pokarmowego, ciąża |
| Niedokrwistość syderoblastyczna | Krwinki z niewłaściwie zmagazynowanym żelazem, zaburzenia produkcji hemoglobiny. | Wrodzona wada, choroby nabyte, zatrucia |
| Niedokrwistość hemolityczna | Krwinki czerwone są niszczone szybciej, niż powstają nowe. | Choroby dziedziczne, infekcje, niektóre leki, choroby autoimmunologiczne |
| Niedokrwistość aplastyczna | Szpik kostny nie produkuje wystarczającej liczby komórek krwi. | Promieniowanie, chemioterapia, infekcje wirusowe, toksyny |
| Niedokrwistość pokrwotoczna | Anemia po większej utracie krwi. | Urazy, operacje, krwotoki miesięczne, choroby przewodu pokarmowego |
| Anemia z powodu chorób przewlekłych | Pojawia się u osób z chorobami trwającymi długo (np. nerek, wątroby, nowotwory). | Choroby przewlekłe, zapalenia, nowotwory, infekcje |
Znane są także inne typy, np. anemia sierpowata (przy zaburzeniu kształtu krwinki, głównie u osób pochodzenia afrykańskiego), talasemia (w krajach śródziemnomorskich) czy anemia rzekoma (np. podczas ciąży, gdy krew jest bardziej rozcieńczona).
Przyczyny anemii
Przyczyny anemii są różne. Główne to:
- Niedobór żelaza (zbyt mało w diecie, zła wchłanialność, przewlekłe krwawienia, ciąża)
- Niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego (dieta, złe wchłanianie, większe zapotrzebowanie)
- Choroby przewlekłe (choroby nerek, nowotwory, zapalenia, choroby autoimmunologiczne)
- Utrata krwi (nagła lub przewlekła, np. przez obfite miesiączki, krwawiące wrzody, urazy)
- Szybszy niż zwykle rozpad czerwonych krwinek (dziedziczne choroby, leki, infekcje, autoimmunologia)
- Zaburzenia szpiku kostnego (anemia aplastyczna, niektóre leki, zatrucia, nowotwory szpiku)
Kto jest szczególnie narażony na anemię?
Niektóre osoby mają wyższe ryzyko anemii:
- Kobiety w wieku rozrodczym (utrata krwi podczas miesiączek)
- Kobiety w ciąży i mamy karmiące (większe zapotrzebowanie na żelazo i witaminy)
- Osoby starsze (częściej choroby przewlekłe, trudności z wchłanianiem składników odżywczych)
- Osoby z chorobami przewlekłymi (nerki, wątroba, przewód pokarmowy, choroby autoimmunologiczne, nowotwory)
- Wegetarianie i weganie (ryzyko niedoboru żelaza i witaminy B12)
- Niemowlęta, zwłaszcza wcześniaki i te na mleku sztucznym
- Osoby po operacjach, zwłaszcza, gdy usunięto część przewodu pokarmowego lub po dużych utratach krwi
- Osoby z zaburzeniami wchłaniania (celiakia, choroby zapalne jelit, chirurgia bariatryczna)
Jakie są objawy anemii?
Objawy mogą pojawiać się powoli i łatwo je przeoczyć. Zwykle symptomy anemii to:
- Zmęczenie, brak energii, szybkie męczenie się
- Kłopoty z koncentracją, uczucie senności
- Bóle i zawroty głowy, mroczki
- Bladość skóry, ust, spojówek
- Kołatania serca, przyspieszony puls, duszności
- Uczucie zimna, gorsze krążenie
W anemii z niedoboru żelaza mogą dodatkowo pojawić się:
- Łamliwe, cienkie paznokcie, wklęśnięcie płytki paznokcia
- Wypadanie włosów
- Sucha, szorstka skóra
- Pękające kąciki ust (zajady)
- Ból i wygładzenie języka
- Nietypowe zachcianki (np. chęć jedzenia lodu, kredy, ziemi)
- Częste infekcje
- Krwawiące dziąsła
U kobiet anemia częściej wiąże się z niedoborem żelaza, z kolei u mężczyzn może skłaniać do szukania przyczyny w krwawieniach wewnętrznych.
W ciąży anemia może być wynikiem zwiększonego zapotrzebowania na żelazo i witaminy. Zazwyczaj objawia się silnym zmęczeniem, bladością i szybkim biciem serca. Zaniedbana może prowadzić do komplikacji takich jak wcześniejszy poród lub niska waga dziecka.
Jak sprawdzana jest anemia?
Aby potwierdzić anemię, lekarz rozpoczyna od wywiadu i badania pacjenta. Zadaje pytania o objawy, sposób odżywiania, przebieg dotychczasowych chorób, przyjmowane leki oraz u kobiet o krwawienia miesiączkowe i ciążę. Najważniejsze badania to:
- Morfologia krwi z rozmazem – pokazuje:
- Poziom hemoglobiny (Hb)
- Liczbę erytrocytów (RBC)
- Hematokryt (Ht)
- Średnią objętość krwinki (MCV)
- Średnią ilość hemoglobiny w krwince (MCH) i średnie jej stężenie (MCHC)
- Wskaźnik zmienności wielkości krwinek (RDW)
Jeśli wyjdzie anemia, kolejne badania mogą zawierać:
- Poziom żelaza, ferrytyny, transferyny oraz zdolność wiązania żelaza (TIBC)
- Poziom witaminy B12 i kwasu foliowego
- Badanie kału na krew utajoną
- Liczbę retikulocytów
- Badania na obecność przeciwciał (np. przy podejrzeniu anemii autoimmunologicznej)
- Biopsję szpiku (gdy potrzebne wykluczenie chorób szpiku)
- Inne, zależnie od podejrzeń lekarza (np. badania nerek, wątroby, testy na celiakię)
Jak leczy się anemię?
Leczenie zależy od przyczyny. Najczęściej stosuje się:
Leki i suplementy
- Preparaty żelaza w tabletkach (czasem zastrzyki, jeśli tabletki nie działają lub nie można ich przyjmować)
- Witaminy B12 i kwas foliowy doustnie, czasem w zastrzykach
Nie należy samodzielnie przyjmować żelaza bez sprawdzenia, dlaczego doszło do anemii.
Leczenie choroby, która wywołuje anemię
- Leczenie wrzodów, jeśli są źródłem krwawień
- Leczenie chorób nerek lub innych chorób przewlekłych
- Stosowanie leków pobudzających szpik (np. erytropoetyna)
Dieta i zdrowy styl życia
- Zbilansowana dieta bogata w żelazo i witaminy
- Unikanie zbyt dużych ilości kawy, herbaty i nabiału podczas przyjmowania żelaza (osłabiają wchłanianie)
- Dodawanie witaminy C do posiłków (ułatwia wchłanianie żelaza – np. warzywa, owoce)
W cięższych przypadkach do leczenia zalicza się:
- Transfuzje krwi (przy bardzo niskiej hemoglobinie)
- Przeszczep szpiku (gdy szpik nie pracuje prawidłowo)
- Usunięcie śledziony (w niektórych przypadkach anemii hemolitycznej)
Dieta a anemia: co jeść, czego unikać?
Diety odgrywają rolę głównie w anemii wynikającej z niedoborów żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. Do codziennego jadłospisu warto dodać:
| Składnik | Przykłady produktów |
|---|---|
| Żelazo | Czerwone mięso, wątróbka, ryby, strączki (fasola, soczewica), ciemnozielone warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, żółtka jaj, orzechy, pestki, kakao, buraki |
| B12 | Mięso, ryby, owoce morza, jaja, nabiał |
| Kwas foliowy | Ciemnozielone warzywa, strączki, produkty zbożowe, cytrusy |
Żelazo hemowe (z produktów zwierzęcych) jest łatwiej przyswajalne niż to z roślin. Dobrym sposobem jest jedzenie roślin razem z witaminą C (np. sałatka z papryką, natką lub sokiem z cytryny).
Unikaj spożywania kawy, herbaty i mleka tuż przed lub po posiłkach bogatych w żelazo, bo utrudniają jego wchłanianie. Tak samo nie przesadzaj z produktami pełnoziarnistymi lub strączkowymi bez ich namaczania, bo zawierają fityniany, które wiążą żelazo.
Czym grozi nieleczona anemia?
Nieleczona anemia prowadzi do wielu problemów zdrowotnych. Skutki to:
- Ciągłe zmęczenie, słaba kondycja i trudności w codziennym życiu
- Kłopoty z nauką, pracą i koncentracją
- Kłopoty z sercem (przyspieszone bicie, większe obciążenie, możliwość rozwinięcia niewydolności serca)
- Obniżona odporność, częstsze infekcje
- Pogorszenie stanu skóry, włosów, paznokci
U kobiet w ciąży nieleczona anemia może zwiększać ryzyko powikłań u mamy i dziecka (przedwczesny poród, niska waga noworodka). U dzieci może wpływać na rozwój psychoruchowy.
Czy anemia jest groźna?
Tak, anemia może być poważna, jeśli nie jest leczona lub jest ciężka. Nawet łagodna jej postać może pogarszać komfort życia, szczególnie u osób z innymi chorobami. Nieleczona anemia powoduje przewlekłe niedotlenienie, osłabienie i zwiększa ryzyko różnych chorób. U kobiet w ciąży nieleczona anemia szkodzi mamie i dziecku. Czasem anemia sygnalizuje poważne choroby (nowotwory, choroby autoimmunologiczne), dlatego nie wolno jej bagatelizować.
Czy można pracować mając anemię?
To zależy od stopnia anemii i rodzaju pracy. Przy łagodnej anemii zwykle da się pracować, choć szybciej się męczymy. Jeśli anemia jest poważna – pojawiają się zawroty głowy, duszności, bardzo duże zmęczenie – praca może być trudna lub nawet niemożliwa, szczególnie wymagająca wysiłku lub skupienia czy związana z obsługą sprzętu. W takich przypadkach trzeba skonsultować się z lekarzem.
Podsumowanie
Anemia to stan, który wymaga uwagi i sprawdzenia przyczyny. Większość jej postaci daje się leczyć, a szybkie rozpoznanie zmniejsza ryzyko poważnych powikłań. Pamiętaj, że zmęczenie nie musi być tylko wynikiem przepracowania – czasem oznacza anemię. Warto robić badania kontrolne, szczególnie jeśli jesteś w grupie ryzyka. Dbaj o siebie, słuchaj swojego ciała, i zgłoś się do lekarza, jeśli pojawią się niepokojące objawy. Dobrze leczona anemia umożliwia szybki powrót do zdrowia i pełnej energii.
